Mogilno - dawniej miasto należało do najważniejszych osad wczesnośredniowiecznej Polski. Należy do najstarszych osad na pograniczu Wielkopolski i Kujaw, jednym z terenów, na których kształtowało się państwo polskie. Na cyplu otoczonym wodami jeziora Mogileńskiego i bagnami od przełomu VIII i IX wieku do X wieku istniała osada wczesnośredniowieczna z palisadą i zasiekami. Od X wieku do przełomu XII i XIII wieku na tym samym miejscu znajdował się gród obronny połączony z lądem dwoma mostami. W XI w. powstał klasztor benedyktynów, który zajął część grodu. Benedyktyni, jak się uważa, zostali sprowadzeni z Tyńca przez Bolesława Szczodrego. Na północ od klasztoru rozwijała się osada, która w 1398 uzyskała od Władysława Jagiełły prawa miejskie.

Mauzoleum - Ks. Wawrzyniak był wielkim społecznikiem, organizatorem, patriotą. Znienawidzony za swoją działalność przez władze pruskie, przez długie lata nie mógł objąć żadnego probostwa. Dopiero w 22.12.1898 r. został proboszczem parafii pw. św. Jakuba w Mogilnie. Z własnych środków odnowił kościół przyklasztorny. Również w Mogilnie dał się poznać jako niestrudzony organizator. Wyczerpujący tryb życia doprowadził go do zawału serca i zgonu w Poznaniu 9.11.1910 r. Zgodnie ze swoją ostatnią wolą został pochowany w Mogilnie. Na pogrzeb do - pięciotysięcznego wówczas - Mogilna przybyło piętnaście tysięcy osób.

Kwieciszewo - Jedna z najstarszych osad targowych w Wielkopolsce. W roku 1147 wzmiankowana jako wieś targowa, a w latach 1311-1312 jako kasztelania. Wieś stanowiła część oprawy wdowiej księżnej Salomei w latach 1138-1145. W roku 1144 odbył się tutaj zjazd synów Bolesława Krzywoustego. Po roku 1145 własność kanoników regularnych z Trzemeszna. W roku 1342 otrzymało prawa miejskie z nadania Kazimierza Wielkiego. Miasto zniszczone w roku 1383, w czasie walk między Mazowszanami i Wielkopolanami. W roku 1873 utrata praw miejskich. Pośrodku wsi znajduje się trójkątny plac rynkowy wydłużony na osi północ-południe, pełniący dawniej funkcje targowe. W północnej części kościół parafialny, w południowej dawny ewangelicko-augsburski.

Strzelno - Powstanie miasta związane jest z osobą Piotra Włostowica, wojewody Bolesława Krzywoustego. Uważany jest on za fundatora kościoła św. Krzyża. W latach 80. XII wieku w ówczesnej wsi Strzelno założony został klasztor sióstr norbertanek. Kościół klasztorny nosił początkowo nazwę kościoła św. Trójcy, w latach późniejszych wezwanie zostało rozszerzone na św. Trójcy i NMP. Prawa miejskie Strzelno uzyskało w 1231 r. Podczas rozbiorów miasto znajdowało się pod panowaniem pruskim. Do 1874 istniało pod nazwą „Strzelno”, po czym zniemczone na niem. „Strelno” (1875-1920). Wyzwolone zostało podczas powstania wielkopolskiego 2 stycznia 1919. W 1901 roku wybudowano w Strzelnie gazownię, działającą do lat 60. XX wieku. Podczas II wojny światowej dochodziło do masowych aresztowań w Strzelnie. Niemcy likwidowali miejscową inteligencję. W czasach II Rzeczypospolitej Strzelno było miastem powiatowym. Z tego okresu pochodzi również działający do dziś Szpital Rejonowy. Z początku XX wieku pochodzi większość kamienic w centrum.

                                                          Materiał opracował: Zdzisław Grabowski.