BRODNICA- ŁASIN

     Pojezierze Brodnickie należy do niezwykle atrakcyjnych zakątków naszego kraju, które  często jest odwiedzane przez turystów pragnących odpocząć na łonie przyrody, wsłuchując się w jej odgłosy lub podziwiając liczne nagromadzone walory przyrodnicze, turystyczne oraz krajoznawcze. W celu umożliwienia poznania i przybliżenia turystom wielu osobliwości i obiektów krajoznawczych, działacze Oddziału Miejskiego PTTK im. Mariana Sydowa w Toruniu opracowali cały system znakowanych szlaków turystycznych pieszych. Trasa szlaku  pieszego czerwonego na trasie: Brodnica – Bobrowo – Jabłonowo Pomorskie – Łasin , została wyznaczona w 1999 roku, przez zespół znakarski Oddziału Miejskiego PTTK w Toruniu. Szlak nosi imię znanego działacza oddziału, urodzonego w Jabłonowie Pomorskim – Tadeusza Baczyńskiego. Autor niniejszego opracowania zaprasza do zwiedzenia Brodnicy a następnie na wędrówkę opisywanym szlakiem.

Zapraszamy na szlak.

0,0 km Brodnica ( dworzec PKP) – miasto. Prawa miejskie otrzymała w 1298 roku. W latach 1317-1479 znajdowała się w rękach Krzyżaków. Dzielnica miasta - Michałowo, we wczesnym średniowieczu było ośrodkiem ziemi michałowskiej, a które książę kujawski Leszek sprzedał w 1317r. zakonowi krzyżackiemu. W czasie wojny 13-letniej w latach 1454-1466 miasto przechodziło kilkakrotnie z rąk do rąk. W 1479 roku Brodnicę włączono do Korony; miasto zostało siedzibą starosty królewskiego. Rozkwit gospodarczy miasta nastąpił w XVI wieku oraz w latach 1604-1625 (za rządów Anny Wazówny). W połowie XVII wieku na skutek wojen szwedzkich nastąpił upadek miasta. W latach 1807-1815 Brodnica należała do Księstwa Warszawskiego. Obecnie posiada 30.000 mieszkańców. Ciekawostki krajoznawcze: kościół parafialny św. Katarzyny pochodzi z przełomu XIII/XIV wieku, ceglany, gotycki, wewnątrz polichromia gotycka, renesansowa oraz barokowa, gotyckie rzeźby z 2 połowy XIV wieku oraz krucyfiks z 2 połowy XIV wieku; kościół i klasztor Reformatorów (obecnie franciszkanów) z fundacji Józefa i Rozalii z Czapskich Pląskowskich w 1751 roku. Po kasacie zakonu w 1831 roku kościół zamieniono na cmentarny, garnizonowy a klasztor na więzienie (1939r). Po 1945 roku objęty przez franciszkanów. Kościół barokowy z wyposażeniem rokokowym, klasztor o skromnych cechach barokowych; Wieża Mazurska z początku XIV wieku, gotycka; Brama Chełmińska z 2 połowy XIV wieku; wieża i szczyt ratusza gotyckiego z końca XIV wieku, który  spalił się w 1631 roku a następnie został rozebrany w 1868 roku;  spichlerz renesansowy z 1604 roku, przebudowany XIX/XX wieku; pałac Anny Wazówny, wzniesiony około 1564 roku przez starostę Rafała Działyńskiego, przebudowany w 1969 roku; zamek krzyżacki wzniesiony w latach 1308 - 1339, jako siedziba komturów krzyżackich. Od 1479 do 1772 roku siedziba starostów polskich m.in. Działyńskich (1485–1604), Anny Wazówny (1604-25). W czasie wojen szwedzkich zniszczony, rozebrany przez władze pruskie w XVIII wieku Zostały zachowane zarysy murów i częściowo piwnice, wysoka 54 m ośmioboczna wieża, częściowo budynek bramy oraz duże partie murów obronnych przedzamcza. Przy ulicy Kamionki dąb – pomnikowy (460 cm). Na uwagę zasługuje trójkątny rynek. Węzeł szlaków turystycznych: międzynarodowego żółtego E – 11 prowadzącego z Torunia, przez Golub-Dobrzyń – Brodnicę, do Radomna o długości 160 km, niebieskiego z Brodnicy do Ostrowitego o długości 29 km oraz czerwonego z Brodnicy do Łasina o długości 55 km.  Dojazd PKP i PKS.

 3,0 km   jezioro Niskie Brodno   - Wymienione w 1443 roku w przywileju wielkiego mistrza krzyżackiego Konrada von Erlichshausena dla brodnickiego plebana Andrzeja Sandberga. W 1388 roku nad jeziorem znajdował się młyn wodny, który w 1416 roku posiadał 4 koła wodne. Młyn należał do komturstwa brodnickiego. W XVI wieku jezioro oraz młyn były własnością królewską w starostwie brodnickim. W 1664 roku dzierżawcą młyna był mieszczanin brodnicki Walenty Holst a w XVIII wieku rodzina Donelsonów. Przy młynie znajdowała się również gorzelnia i cegielnia. Ciekawostki krajoznawcze: jezioro posiada 87 ha powierzchni oraz maksymalną głębokość 18 m; młyn murowany z przełomu XIX i XX wieku; na skarpie nad jeziorem pomnik ofiar terroru hitlerowskiego – jeńców obozu pracy z lat 1942 – 1945. Dojazd PKS i MZK.

<< Niskie Brodno - grodzisko.                                                   Niskie Brodno - pomnik Żydówek>>

12,0 km  Grzybno – wieś. Po raz pierwszy zostało wymienione w 1414 roku podczas sporządzonego spisu szkód wojennych w tzw. „Księdze Strat” pod nazwą Gribinaw. W latach 1423 – 1424 istniał tu majątek rycerski w komturstwie brodnickim, którego właścicielem w 1447 roku był rycerz Jon von Eichholz ( z Wichulca ).W 1526 roku król Zygmunt I nadał wieś Stanisławowi Orłowskiemu. W 1697 roku Grzybno wraz z Kruszynami, Wądzyniem i Niewierzem nabył Marcin Czapski. i przyłączył na okres prawie 100 lat do dóbr ziemskich Bobrowo. W 1773 roku we wsi było tylko 3 gospodarzy a do wsi należały 2 osady: Smolnik i Rumunek. W 1795 roku po śmierci ojca Jana, majątek odziedziczył syn Florian Lewald – Jezierski. Od 1840 roku majątek należał do rodziny Łyskowskich. Pod koniec XIX wieku dawny  majątek  szlachecki  Grzybno  został  przejęty  przez Komisję Osiedleńczą a następnie  rozparcelowany. W chwili jego przejęcia jego powierzchnia uprawna wynosiła 500 ha. Ciekawostki krajoznawcze: dwór wzniesiony w 2 połowie XIX wieku;  kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa z 1896 roku, neogotycki, wzniesiony jako ewangelicki; dawny cmentarz ewangelicki z końca XIX wieku, został zniwelowany i rekatolizowany. Uwaga w wielu przewodnikach turystycznych jest mylnie przekazywana wiadomość, że miejscowym proboszczem był ksiądz Stanisław Kujot, który faktycznie był proboszczem w Grzybnie, lecz w tym koło Unisławia, gdzie również jest pochowany. Dojazd PKS.

<< Grzybno k. Brodnicy - dwór                       Grzybno k. Brodnicy -kościół   p w. Najświętszego Serca  Pan Jezusa>>

15,0 km  Bobrowo – wieś, siedziba gminy. Wzmiankowana jako gród w 1222 roku (Bobrofh) w przywileju wystawionym przez księcia mazowieckiego Konrada dla biskupa pruskiego Chrystiana, któremu przekazał wiele wsi i grodów w ziemi chełmińskiej. W 1246 roku wielki mistrz krzyżacki Henryk von Hohenlohe przekazał gród biskupowi chełmińskiemu Heidenrykowi, który w 1251 roku przekazał go kapitule chełmińskiej z nakazem wzniesienia kościoła. W 2 połowie XVI wieku w Bobrowie było kilka działów szlacheckich należących m.in. do Łukasza Działyńskiego i Stanisława Jabłonowskiego. W XVII wieku na obszarze wsi były dwa rodzaje własności: szlachecka (Działyńscy oraz Czapscy) i kościelna (benedyktynki grudziądzkie). Taki stan rzeczy utrzymał się do 1772 roku. W 1773 roku majątek bobrowski należał do Jana Lewalda – Jezierskiego, po którym w 1805 roku dziedziczył syn Andrzej. W 1841 roku majątek nabył Tomasz Czapski, który następnie przekazał  synowi Janowi. W 1887 roku majątek został przejęty przez Komisję Osiedleńczą i rozparcelowany. W 1922 roku resztówkę dworską nabył Eugeniusz Zumbach, ojciec Jana (1915 – 1986), pilota i słynnego dowódcy dywizjonu 303 – wsławionego w „Bitwie o Anglię”. Ciekawostki krajoznawcze: kościół św. Jakuba Starszego z około 1260 roku, gotycki; cmentarz katolicki z ciekawymi nagrobkami, przy kościele; cmentarz ewangelicki z XIX wieku; park dworski, krajobrazowy z połowy XIX wieku oraz dwa grodziska: jedno na półwyspie jeziora Chojno, wczesnośredniowieczne, funkcjonujące w XI – XII wieku oraz drugie nad jeziorem Oleczno, z zachowanym wałem, czynne w X – XII wieku. Dojazd PKS.

<< Bobrowo - kościół św. Jakuba Apostoła.

 22,5 km   Lembarg – wieś. Wymieniana  latach 1402 – 1416 (Libenberg) jako wieś włościańska w komturstwie brodnickim. W tym czasie we wsi były czynne dwa młyny wodne posiadające po 2 koła młyńskie. W czasie wojny w 1414 roku wieś a wraz z nią kościół doznały zniszczeń wojennych. Po wojnach szwedzkich wieś ponownie zniszczona i wyludniona; w 1664 roku we wsi był tylko 1 gospodarz. Dwa lata później we wsi został założony folwark, który istniał do 1784 roku i był w tym czasie wydzierżawiany. W 1756 roku w Lembargu istniała kolonia niemiecka. Pod koniec XVIII wieku (1789r) we wsi było 40 dymów mieszkalnych. Ciekawostki krajoznawcze: kościół śś. Piotra i Pawła, wzniesiony na początku XIV wieku, gotycki; cmentarz przykościelny z wieloma ciekawymi nagrobkami z XIX wieku; młynarzówka i ruiny młyna  z końca XIX wieku; neoklasycystyczny zajazd z 2 połowy XIX wieku; kuźnia z końca XIX wieku; nad brzegiem Lutryny przy granicy z wsią Miliszewy grodzisko wczesnośredniowieczne, owalne, funkcjonujące w 2 połowie XII wieku . Dojazd PKS.

<< Lembarg - kościół p w. św. Piotra i Pawła.                                     Lembarg - grób Alfonsa Mańkowskiego >>

 25,5 km   Jaguszewice – wieś. Majątek rycerski wymieniony w 1366 roku (Jacoschkowitz) należący do rycerza Jocoscha z nadania wielkiego mistrza krzyżackiego Winricha von Kniprode. W 1407 roku majątek rycerski należał do Nickela von Jacuschdorf w komturstwie brodnickim. Na początku XVI wieku majątek szlachecki był własnością Tadajewskich a następnie Jakuszewskich. W 1773 roku majątek należał do Zakrzewskich, od których przejęli w 1810 roku  Rutkowscy, którzy byli również właścicielami leżącego nie opodal  Piecewa. W 1869 roku majątek stanowił własność Marii Rutkowskiej, wdowy po Józefie Rutkowskim i posiadał 333 ha powierzchni uprawnej. Ciekawostki krajoznawcze: dwór z połowy XIX wieku wzniesiony dla Rutkowskich; park dworski krajobrazowy z połowy XIX wieku: budynki folwarczne z końca XIX wieku; kapliczka przydrożna z 1877 roku; przy polnej drodze do Jabłonowa Pomorskiego – grodzisko  późnośredniowieczne, owalne z zachowanym wałem, funkcjonujące w XIV – XV wieku. Dojazd PKS.

<< Jaguszewice - grodzisko

<< Jaguszewice -kaplica  z   inicjałami            MR i datą 1877.                Jaguszewice spichlerz dworski >>

 28,0 km  Jabłonowo Zamek –  najstarsza część Jabłonowa Pomorskiego. Ciekawostki: na wzgórzu dominującym nad Lutryną wznosi  się neogotycki pałac w stylu angielskim zaprojektowany przez berlińskiego architekta Augusta Stullera, ucznia Fryderyka Schinkla dla Stefana Narzymskiego. Pałac wzniesiono w latach 1854 – 1859. Podobny obiekt znajduje się w miejscowości Miramare koło Triestu zbudowany mniej więcej w tym samym czasie. Obecnie w pałacu mieści się Dom Generalny Zgromadzenia Sióstr Pasterek od Opatrzności Bożej, którego siostry są właścicielkami od 1933 roku. Park krajobrazowy o powierzchni 15,32 ha powstał w 2 połowie XIX wieku z 27 gatunkami drzew (m.in. żywotnik wschodni i zachodni). Pomnik przyrody: skupisko 3 dębów szypułkowych (o obwodzie 300-430 cm, wysokości 34 - 38 m  oraz wieku ok. 300 lat). Kościół św. Wojciecha, neogotycki, powstał w latach 1859 – 1864. Jego poprzednikami były drewniane świątynie: wzmiankowana w 1647r., następna wzniesiona przez jezuitów w 1650 roku, po spaleniu, której wzniesiono kolejną w 1785, także drewnianą. W 1857r. kościół drewniany został rozebrany. W kościele znajduje się krypta grobowa fundatorów kościoła – Otolii i Stefana Narzymskich. Grodzisko wczesnośredniowieczne jednoczłonowe, wyżynne zlokalizowane pomiędzy rz. Lutryną (Lustrzycą) a cmentarzem parafialnym, czynne w 1 połowie XIII w. do 2 połowy XV w. Cmentarz ewangelicki z 1 polowy XIX wieku. Lutryna rzeczka przepływająca przez Jabłonowo Zamek ma całkowitą długość 29km. Wypływa z jez. Chojno a ujście ma w rzece Osie, obok miejscowości Świecie n/Osą. Dojazd PKS.

29,5 km   Jabłonowo  Pomorskie – miasteczko z ponad 4 tysiącami mieszkańców, położone w północnej części ziemi chełmińskiej. Pierwsza wzmianka dotyczy roku 1222 kiedy to książę mazowiecki Konrad nadał część grodów i wsi w ziemi chełmińskiej w tym Jabłonowo, biskupowi pruskiemu Chrystianowi. Kolejny raz Jabłonowo wymienione zostało w 1295 roku oraz w 1322 roku, przy określeniu granic z miejscowościami Górale i Konojady. W 1341 roku wielki mistrz  Dytrych von Altenburg nadał część dóbr w Jabłonowie Rudigerowi von Legendorf oraz Henrykowi z Kitnówka. W 1561 roku część wsi należała do Mikołaja z Wichulca a w 1570r. jako właścicieli wymienia się Stanisława i Hartmana Wichulskich, którzy z czasem zaczęli pisać się Jabłonowscy. Przed 1640 r. dobra przeszły do Jana Działyńskiego, starosty pokrzywnickiego i rogozińskiego, który w 1641r. zapisał majątek jabłonowski jezuitom z Grudziądza. W rękach jezuitów Jabłonowo  pozostawało do 1773 roku, kiedy dokonano kasaty zakonu z równoczesnym przejęciem majątku przez skarb państwa pruskiego. Od 1784 roku majątek należał do Adama Sumińskiego, po jego śmierci do syna Tomasza. W 1815 roku właścicielem był Felix Karwat, po którym około 1845 roku dziedziczyła córka Otolia, zamężna ze Stefanem Narzymskim. W 1868 roku dobra jabłonowskie przejęła córka Stefana – Marianna Narzymska, zamężna od 1873 roku z księciem Feliksem Ogińskim. Około 1914 roku rozdysponowała cały swój majątek na krewnych. Jabłonowo przypadło Zygmuntowi Narzymskiemu. Wydarzenia związane z I wojną światową doprowadziły do bezpośrednich zniszczeń i rabunku majątku. Po śmierci Zygmunta w 1920r. majątek przeszedł do syna Tadeusza Narzymskiego a po nim na wdowę Helenę. Ostatnim właścicielem majątku przez jego parcelacją był w 1931 roku Tadeusz Marian Narzymski w imieniu, którego matka Helena Narzymska sprzedała dobra Państwowemu Bankowi Rolnemu w Warszawie. W 1871r. doprowadzono do Jabłonowa linię kolejową z Torunia, w 1872r. przedłużono ją do Ostródy. W 1878r. przeprowadzono linię z Jabłonowa do Grudziądza, w 1886 roku z Jabłonowa do Brodnicy a w 1899r. skomunikowano Jabłonowo z Prabutami. Doprowadzenie linii kolejowych uczyniło z Jabłonowa duży węzeł kolejowy i pobudziło rozwój miejscowości. W odległości 2 km od majątku powstała najpierw osada pracowników kolejowych a następnie osiedle o charakterze miejskim (1954r.). Prawa miejskie Jabłonowo otrzymało w 1962 roku stając się najmłodszym miastem ziemi chełmińskiej. Ciekawostki: kościół parafialny p.w. Chrystusa Króla, neogotycki, orientowany. Wzniesiony został dla gminy ewangelicko – unijnej  w 2 połowie XIX wieku, przy ul. Sikorskiego buk pospolity będący pomnikiem przyrody (posiadający 325 cm obwodu, 20 m wysokości i liczący ponad 200 lat). Dojazd PKP i PKS.

<<Jabłonowo Pomorskie -kościół p w. Chrystusa Króla.          Jabłonowo Pomorskie - pałac>>

Jabłonowo Pomorskie - kościół p w.                     św. Wojciecha >>

 34,0 km  Buk Pomorski – wieś. Przekazana w 1222 roku biskupowi pruskiemu Chrystianowi przez księcia mazowieckiego Konrada. Wcześniej bo w XII wieku była własnością komesa Żyrona. W XIV wieku majątek lenny w wójtostwie lipienieckim. W XVIII wieku Buk posiadał wielkość 3 łanów (około 51 ha) i należał do miasta Radzynia Chełmińskiego. Od 1804 roku majątek w Buku, na podstawie kontraktu emfiteutycznego (rodzaj długoletniej dzierżawy) został przekazany Georgowi Rossoll, po którym dziedziczył syn Chrystian. Po śmierci tego ostatniego stał się własnością córki Chrystiana – Elisabeth Rossoll, zamężnej Farchmin. Po śmierci męża Elisabeth wyszła ponownie za mąż, za Michaela Nassa, po których dziedziczyło troje dzieci. Ciekawostki krajoznawcze: miejsce urodzenia ks. gen. Witolda Kiedrowskiego (1912 – 2012). Kiedrowski ukończył seminarium w Pelplinie w  1935 roku, następnie wziął udział w kampanii wrześniowej. Był żołnierzem Armii Krajowej oraz więźniem obozów na Majdanku, Auschwitz – Birkenau oraz w Buchenwaldzie. Po II wojnie światowej osiadł we Francji i tam prowadził działalność duszpasterską i społeczną. Zmarł w Paryżu a jego prochy spoczęły na cmentarzu przykościelnym w Linowie. Cmentarz ewangelicki z XIX wieku. Dojazd PKS.

37,5 km Nowa Wieś Szlachecka – wieś. Po raz pierwszy wymieniona w 1423 roku (Newodorf) w przywileju wielkiego mistrza krzyżackiego Pawła von Russdorf nadającym ją Hannosowi von Sykow i jego małżonce Annie. W 1444 roku kolejny wielki mistrz Konrad von Erlichshausen nadał majątek rycerski w Nowej Wsi położony w komturstwie radzyńskim, rycerzowi Lorenzowi a w 1448 roku przekazał go rycerzowi Augustinowi von der Schewe oraz jego dzieciom. Na początku XVII wieku majątek szlachecki we wsi należał do Marcina Niedrowskiego herbu Jastrzębiec. Na początku XVIII wieku majątek był własnością Czapskich, następnie drogą koligacji rodzinnych przeszedł do Radziwiłłów a potem do Małachowskich. W 1789 roku w Nowej Wsi było 31 dymów mieszkalnych. Od 1790 roku kolejnym posiadaczem majątku był Friedrich Gottlieb Krause z Gdańska. W skład dóbr wchodziły m.in. Nowa Wieś, Wardęgowo, Osetno, Mierzynek oraz Nowy Młyn. Od 1823 roku majątek przeszedł do rodziny Schonborn, aby w 1874 roku ponownie drogą koligacji rodzinnych do rodziny von Alvenslebenów (Martha i Albrecht). Rodzina Alvenslebenów była ostatnim właścicielem majątku nowowiejskiego do II wojny światowej. Ciekawostki krajoznawcze: dwór z przełomu XV/XVI wieku, rozbudowany w 2 połowie XVII oraz w 1 połowie XVIII wieku – jest świetnym przykładem – dworu alkierzowego; studnia na wodę z okresu przebudowy dworu oraz park dworski krajobrazowy z połowy XIX wieku z 16 gatunkami drzew. Zespół dworsko – parkowy obecnie stanowi własność diecezji toruńskiej. Dojazd PKS. 

39,0 km  Płowężek – wieś. Wzmiankowana po raz pierwszy w 1440 roku ( Klein Plofoise ) jako majątek w komturstwie pokrzywieńskim,  należący do rycerza Bolka. W 1672 roku w majątku, należącym do rodziny Kryskich znajdował się młyn wodny. W 1743 roku obok majątku istniała żydowska kolonia wymieniona podczas wizytacji parafialnej. W 1786 roku majątek należał do Adama Rutkowskiego; we wsi w tym czasie wymienia się 10 gospodarzy, kowala, karczmarza, owczarza, szewca, pastucha oraz młyn wodny znajdujący się w dzierżawie. Od 1840 roku majątek był własnością landrata brodnickiego Józefa Wybickiego a następnie od 1854 roku należał do Teodora Donimirskiego. W końcu XIX wieku Płowężek posiadał 338 ha powierzchni i należał do Arnolda Borrisa. Ciekawostki krajoznawcze: nad rzeką Osą ruiny dawnego spichlerza dworskiego z końca XIX wieku; park dworski z początku XX wieku, mocno zdewastowany; jezioro Płowęż – wymienione w 1439r. o powierzchni około 174ha i maksymalnej głębokości około 6,5 m. Przy południowym brzegu jeziora grodzisko późnośredniowieczne, stożkowe, funkcjonujące w okresie XIII – XIV wieku. Skrzyżowanie szlaków turystycznych: czerwonego: Brodnica – Jabłonowo Pomorskie – Łasin, długość 55km oraz szlaku zielonego: Radzyń Chełmiński – Ostrowite, długość 32km.

<< Płoweż  kościół p w. św. Małgorzaty.

39,5 km rzeka Osa  – most. Prawy dopływ Wisły, do której wpada w miejscowości Zakurzewo u stóp Gór Łosiowych w Basenie Grudziądzkim. Początek Osie dają wody jeziora Ząbrowo k/Ząbrowa w województwie warmińsko - mazurskim. Długość rzeki wynosi około 96 km. Osa prowadzi swoje wody przez następujące miejscowości: Ząbrowo, Mózgowo, Trupel, Gulb, Czachówki,  Biskupiec Pomorski, Babalice, Płowęż, Mędrzyce, Słupski Młyn, Rogóźno Zamek, Kłódkę, Owczarki, Mokre i Zakurzewo. Przepływa również przez kilka jezior: Popówko, Trupel, Płowęż. Wody Osy napędzały niegdyś koła młynów wodnych w: Zazdrości, Biskupcu Pomorskim, Babalicach, Płowężku, Mędrzycach, Słupskim Młynie oraz w Kłódce. Na terenie województwa kujawsko – pomorskiego rzeka Osa stanowi historyczną granicę pomiędzy ziemią chełmińską a Pomezanią. W 1994 roku na Osie i obszarze przyległym powstał rezerwat krajobrazowy „Dolina Osy”, który obejmuje powierzchnię około 670 ha, z czego 610 ha to powierzchnia leśna otaczająca  rzekę. Pozostałe 60 ha to łąki i koryto rzeki obejmujące odcinek 14 km pomiędzy miejscowościami Rogóźno Zamek i Przesławice. Ochronie prawnej podlega środowisko geograficzne m.in. meandrująca rzeka Parowy, jary, nisze źródliskowe a także fauna z orlikiem krzykliwym i hajstrą (bocianem czarnym) oraz flora z czosnkiem niedźwiedzim na czele.

43,0 km   Lisnowo – wieś. Pierwsza historyczna wzmianka o Lisnowie (Leistenow) pochodzi z 1285 roku kiedy to właścicielem wsi oraz rozległych dóbr obejmujących 1000 włók był rycerz Dietrich Stange. W XVI wieku majątek szlachecki należał do niemieckiej rodziny von Drahe. Właściciel z tego rodu Michał von Drahe umierając 8 lutego 1556 roku wyznaczył na spadkobierców majątku swoich synów Michała i Andrzeja von Drahe. Bracia niestety w stosunkowo krótkim czasie 25 i 28 maja 1577 roku zeszli bezdzietnie z tego świata i majątek przeszedł na własność do księcia pruskiego Albrechta. Po śmierci ostatnich właścicieli o majątek Lisnowo usilnie zabiegał król Polski Stefan Batory, który pragnął go przeznaczyć Marcinowi Berzeviczemu, staroście starogardzkiemu i osieckiemu. Dobra lisnowskie zostały przejęte przez Berzeviczego w 1585 roku i posiadały wtedy łączny obszar ca 120 włók tj. około 2000 ha. Marcin Berzeviczy był z pochodzenia Węgrem (z Siedmiogrodu), zrobił wielką karierę u boku króla Stefana Batorego, którego był doradcą i kanclerzem. Brał udział w dyplomatycznych podróżach na dwór królowej Elżbiety w Londynie, sułtana w Konstantynopolu czy do papieża Grzegorza XIII w Rzymie, a także do Paryża, Padwy, Wiednia i Wenecji. Po śmierci Marcina Berzeviczego, co nastąpiło w 1596 roku dobra lisnowskie przejął jego syn Jan, który zmarł w 1646 roku pozostawiając córkę Annę, która przeżyła ojca o 2 lata. Zadłużony majątek lisnowski przejął następnie podskarbi koronny Wituski, od którego w 1653 roku przejął Świętochowski. Od 1667 roku właścicielem Lisnowa i Orzechowa wraz z przyległościami został Paweł von Biberstein – Orzechowski. Kolejnymi właścicielami byli: od 1734 roku Albrecht zu Dohna, który utworzył tu majorat grupujący kilka majątków a od 1777 roku Fryderyk zu Dohna – Schlobitten, który część majątku jeszcze w tym samym roku sprzedał Ottonowi grafowi Keyserling. W 1836 roku Lisnowo objęła w posiadanie rodzina Peterson. Ostatnimi właścicielami majątku przed II wojną światową byli Schulemannowie. Ciekawostki krajoznawcze: kościół parafialny p.w. Chrystusa Króla, wybudowany w latach 1959-1961, w miejscu poprzedniego również murowanego wzniesionego przez gminę ewangelicką w latach 1866-1867 a zniszczonego w czasie II wojny  światowej; pałac z 3 ćwierci XIX wieku w otoczeniu parku krajobrazowego z połowy XIX wieku, w którym wznosi się grobowiec rodzinny Schulemannów z początku XX wieku; nad jeziorem Szańcowym, wznoszą się wały średniowiecznego grodziska, gdzie jeszcze na początku XX wieku stał wiatrak. Dojazd PKS.

<< Lisnowo - grodzisko.                                                                             Lisnowo - pałac >>

49,5 km Szonowo Szlacheckie – wieś. Powstała na początku XVIII wieku przez wyodrębnienie się części gruntów z Szonowa Królewskiego. Od 1729 roku dzierżawcą majątku był Andrzej Kczewski, właściciel majątku Nogat położonego na północ od Łasina. W 1762 roku Franciszek Kczewski sprzedał posiadane prawo do dzierżawy generałowi baronowi Dominikowi von Stain. W 1772 roku kolejnym dzierżawcą majątku i wolnego sołectwa został generał Franciszek von Rosenberg Gruszczyński, który w 2 lata później został ich właścicielem i przyłączył do dóbr szynwałdzkich. W 1777 roku majątek szonowski obejmował 27 łanów ziemi ( około 454 ha ), natomiast w 1825 roku po przeprowadzonych regulacjach jego powierzchnia wzrosła do 1227 morgów ( t.j. 690 ha ). W 1835 roku August von Rosenberg Gruszczyński sprzedał majątek za 30.000 talarów i 100 talarów opłaty rocznej Johannowi Samuelowi Dauter. W 1885 roku wieś i majątek Szonowo Szlacheckie ( Adlig Schoenau ) obejmowały łącznie 855 ha powierzchni. W tym samym czasie było tam 78 dymów z 385 mieszkańcami. Majątek specjalizował się w hodowli krów rasy holenderskiej i owiec rasy Rambouillet i  Negretti. Ciekawostki krajoznawcze: dwór z 2 polowy XIX wieku; park dworski krajobrazowy z 2 połowy XIX wieku, zaniedbany; cmentarz rodowy rodziny Schauer z początku XX wieku, zniszczony i zaniedbany oraz kapliczka MB z 1957 roku. Dojazd PKS.

51,0 km   Szonowo Królewskie – wieś. Pierwsza wzmianka o wsi (Schonaw) pochodzi z 1298 roku, w którym wielki mistrz krzyżacki Meinhard von Querfurt nadał 6 łanów (t.j. ok.107 ha) ziemi we wsi – tutejszemu kościołowi. W 1366 roku kolejny wielki mistrz Winrych von Kniprode wznowił przywilej dla wsi, która wchodziła w skład wójtostwa rogozińskiego. Według krzyżackiej „Księgi Strat” z 1414 roku wieś doznała szkód wojennych; został zniszczony kościół oraz zabito 12 mieszkańców. Król Polski Zygmunt August odnowił w 1570 roku przywilej na wolne sołectwo dla Hieronima Żmijewskiego. Powierzchnia sołectwa wynosiła wtedy około 64ha, przy czym sołtys miał prawo do wolnego rybołówstwa w jeziorze Łasińskim. Po okresie wojen szwedzko – polskich  wieś uległa zniszczeniu i wyludnieniu. Na początku XVIII wieku część wsi została wyodrębniona  i usamodzielniona w formie majątku szlacheckiego – przyjmując  nazwę Szonowo Szlacheckie. W 1720 roku sołectwo we wsi posiadał Władysława Żywicki a w połowie XVIII wieku niejaki Wildgans. Do okresu rozbiorów wieś znajdowała się w starostwie grudziądzkim. W końcu XIX wieku wieś posiadała 191 mieszkańców i 37 dymów mieszkalnych. Dojazd PKS.

55,0 km   Łasin – miasto liczące 3.300 mieszkańców położone w północnej części województwa kujawsko-pomorskiego, nad jeziorem Łasińskim. Pierwsza historyczna wiadomość o Łasinie (Leszyn) pochodzi z tzw. falsyfikatu mogileńskiego, który został wydany w 1065 roku przez króla Bolesława Śmiałego. W XIII wieku bracia Jakub i Mateusz założyli wieś, która w dokumentach była nazywana „Leśną wsią” lub „Łasińską wsią”. W oparciu o nią w 1298 roku krzyżacki mistrz krajowy Meinhard z Querfurtu zezwolił Janowi de Nemore na lokację miasta.  W 1306 roku kolejny wielki mistrz krzyżacki Konrad Sack nadał Łasinowi prawo chełmińskie i rozszerzył włości miasta o 10 włók . W 1314 roku następny  wielki mistrz krzyżacki Karol Beffart von Trewir rozszerzył włości miasta o 26 włók lasu (ok. 440ha). W okresie wojny trzynastoletniej ( w latach 1455, 1457 i 1460 ) miasto  bezskutecznie próbowały zdobyć wojska polskie;  ostatecznie Polacy zajęli miasto w 1461 roku. Po II pokoju toruńskim w 1466 roku miasto zostało włączone do Korony. Król Zygmunt I Stary w 1526 roku potwierdził wcześniej nadane przywileje dla miasta. W 1628 roku podczas wojny Szwedzi złupili, zniszczyli i spalili Łasin; wtedy też zostały zniszczone ważne dokumenty dotyczące miasta. Na początku XVIII wieku mieszkańców nawiedziła dżuma, po której w 1719 roku Łasin został strawiony przez pożar. Po pierwszym rozbiorze Polski w 1772 roku został przyłączony do Prus. Miasto posiadało wtedy 77 domów i 472 mieszkańców. W latach 1833 do 1860 został  pozbawiony praw miejskich. W 1886 roku oddano do użytku linię kolejową Łasin – Gardeja, która w znacznym stopniu przyczyniła się do rozwoju miasta. Niepodległość do Łasina zawitała 22 stycznia 1920 roku, kiedy do miasta wkroczyły oddziały Wojska Polskiego. Ciekawostki krajoznawcze: kościół parafialny św. Katarzyny, gotycki, wzniesiony w 1 połowie XIV wieku; budynek ratusza, zbudowany w 1900 roku, wewnątrz którego ekspozycja archeologiczna; wieża ciśnień z 1893 roku z rzeźbą św. Floriana; budynek młyna murowany z początku XX wieku; cmentarz ewangelicki z XIX wieku, przy ul. Radzyńskiej; jezioro Łasińskie (lub Zamkowe) o powierzchni 155ha oraz maksymalną głębokością 5 metrów; pomnik zamordowanych mieszkańców Łasina i okolic z okresu II wojny światowej na Magdalence oraz  Muzeum Pożarnictwa Ziemi Pomorskiej przy OSP – otwarte w 1976 roku. Dojazd PKS.

Tadeusz Baczyński „Baca” ( 1930 – 2005 ) był wieloletnim działaczem społecznym Oddziału Miejskiego PTTK im. Mariana Sydowa w Toruniu, w którym przez lata  piastował szereg odpowiedzialnych funkcji m.in. członka zarządu oraz członka referatu weryfikacyjnego OTP.  Wieloletni opiekun Koła PTTK nr 6 i wychowawca pokolenia toruńskich działaczy turystycznych. Urodził się w Jabłonowie Pomorskim, którego okolice nieustannie poznawał oraz propagował wśród licznej rzeszy turystów, w szczególności tych najmłodszych. Po studiach we Wrocławiu związał się z Toruniem, gdzie założył rodzinę i pracował zawodowo do emerytury jako nauczyciel. Był inicjatorem wielu imprez turystycznych dla dzieci i młodzieży t.j. Rajd Topienia Marzanny, Zlot Pieczonego Ziemniaka oraz cyklu wycieczek „Poznajemy okolice Torunia”, które są nadal kontynuowane przez oddział. Za długoletnią pracę społeczną Zarząd Główny PTTK nadał Tadeuszowi Baczyńskiemu Złotą Odznakę Honorową.  

                                                                                                                                                                                                          opracowanie i foto. H. Miłoszewski.