CHEŁMNO - ŚWIECIE

Szlak niebieski Chełmno – Świecie jest szlakiem o długości 11 km łączącym te dwa miasta zlokalizowane na przeciwległych brzegach Wisły.

(opis szlaku wkrótce uzupełniony zostanie większą ilością fotografii.)

0,0 km Chełmno (Rynek) - początek szlaków: żółtego Chełmno-Bydgoszcz, czerwonego Chełmno-Chełmno oraz zielonego Chełmno-Chełmno. Miasto z około 20.000 mieszkańcami. Prawa miejskie otrzymało w 1233 r. z rąk mistrza krajowego Hermana Balka, który lokował je na terenie dzisiejszego Starogrodu. Około 1239 r. miasto zostało translokowane na teren obecnej dzielnicy Rybaki, skąd około 1244 r. usadowiło się na wzgórzach nadwiślańskich na obecnym miejscu. W 1244 r. ks. Pomorski Świętopełk zdobył postępem miasto utrzymując je przez jakiś czas. W okresie powstań Prusów około 1263 r. wódz Jaćwięgów Skumand spustoszył i ograbił okolice Chełmna nie zdobywając miasta. Zamierzeniem Krzyżaków było ustanowienie Chełmna stolicą państwa zakonnego, jednak ekspansja krzyżacka i rozwój terytorialny spowodowały ulokowanie stolicy w Malborku. Miasto od początku XIV w. do połowy XV w. należało do Związku Miast Hanzeatyckich wyrastając na duże i bogate miasto. Wojny polsko-krzyżackie na początku XV w. spowodowały pogorszenie się sytuacji gospodarczej miasta. Częste podjazdy wojsk odcinały Chełmno od swoich wiejskich posiadłości będących gospodarczym zapleczem miasta. W 1440 r. na zjeździe przedstawicieli miast w Elblągu utworzono Związek Pruski do którego przystąpiło także Chełmno. W 1457 r. podczas wojny 13-letniej miasto opanował podstępem jeden z najwybitniejszych krzyżackich dowódców - Bernard Szumborski. Na mocy nadania króla Ale­ksandra Jagiellończyka z 1505 r. miasto Chełmno zostało przekazane bpom. chełmińskim co spowodowało zmniejszenie rangi miasta i jego znaczenie spychając je na dalszy plan. Wiek XVII i XVIII spowodowały upadek gospodarczy miasta. Rozbiór Polski w 1772 r. przynosi miastu władzę pruską oraz sekularyzację majątku kościelnego. Nowe porządki spowodowały napływ niemieckich kolonistów oraz silną germanizację ludności polskiej. Od połowy XIX w. zaczął rozwijać się przemysł w Chełmnie; powstały wtedy: fabryka maszyn rolniczych, odlewnia żelaza, odlewnia dzwonów, cegielnie, browar i wiele mniejszych firm. W okresie Powstania Styczniowego w latach 1863-64 część uczniów z gimnazjum chełmińskiego wzięła czynny udział walcząc na Ziemi Dobrzyńskiej. 

Ciekawostki: układ przestrzenny z okresu średniowiecza. Wieża Mściwoja zXIII/XIVw. Brama Grudziądzka z XIII/XIVw. z nadbudowaną w 1620 r. kaplicą "Na Bramce", prawie kompletne odcinki murów obronnych z 23 różnie zachowanymi basztami. Ratusz renesansowy z XVI w. Kościół p.w. Wniebowzięcia NMP z XIII/XIV w. o wspaniałej gotyckiej architekturze i polichromii, Kościół p.w. ŚŚ Piotra i Pawła - podominikański z XIII/XIV w., Kościół p.w. Św. Jakuba i Mikołaja - pofranciszkański z XIII/XIV w., Kościół i klasztor cystersek z XIII/XIV w., Kościół p.w. Św. Ducha z XIII/XIV w., Kaplica p.w. Św. Marcina z pół. XIV w. Kościół p.w. Matki Boskiej Częstochowskiej, neoromański z pół. XIX w. budynek Akademii Chełmińskiej z XVI 1/XVI II w. budynek koszar Korpusu Kadetów z XVIII/XIX w. oraz wiele innych zabytkowych kamienic. Restauracja. Dojazd PKS.

5,5 km Chełmno (most na rz. Wiśle).

7,0 km Głogówko Królewskie (skraj wsi) - przy międzynarodowej szosie nr 1.

8,5 km Żurawia Kępa (przysiółek).

11,0 km Świecie - (miasto) z około 27.000 mieszkańców. W końcu XII w. jako rezydencja księcia Grzymisława. W latach 1198-1227 gród zostaje uniezależniony od księcia seniora (wydarzenia w Gąsawie w 1227 r.). W 1309 r. gród świecki zostaje zdobyty przez Krzyżaków. Wielki mistrz Dietrich von Altenburg nadaje w 1338 r. przywilej loka­cyjny. W 1410 r. na wieść o zwycięstwie grunwaldzkim zacięźni krzy­żacy pod wodzą Dobiesława Puchały poddajązamek Polakom. Po I Pokoju Toruńskim (1411 r.) Świecie wraca do Krzyżaków. Utworzony w 1440 r. w Elblągu Związek Pruski skupia wiele miast krzyżackich w tym także i Świecie. W 1445 r. wylew Wisty niszczy wały przeciwpowodziowe miasta. Na wieść o wybuchu wojny 13-letniej mieszkańcy przystępują do szturmu zamku, który po dwóch tygodniach poddaje się. W drugim roku wojny mieszkańców miasta zaskakują Krzyżacy zdobywając je, a następnie doszczętnie paląc i mordując mieszkańców. Po II Pokoju Toruńskim (1466) miasto zostaje siedzibą starostów królewskich. Sytuację miasta i jego mieszkańców pogorszyły wojny szwedzkie i związane z nim przemarsze wojsk. W czasie Wojny Północnej w latach 1709-11 mieszkańców nawiedziła "czarna śmierć" powodując wyludnienie miasta. W 1772 r. zostało włączone do państwa pruskiego. Kres panowania pruskiego i silnej germanizacji położyło uzyskanie niepodległości w dniu 21 stycznia 1920 r. W dniu 3 września 1939 r. do Świecia wkraczają wojska niemieckie. Najtragiczniejszym miejscem związanym z okupacją hitlerowską jest Luszkówko, gdzie zamordowano około 3000 Polaków oraz Żydów, mieszkańców miasta i okolic. W dniu 10 lutego 1945 r. miasto zostało wyzwolone przez wojska radzieckie. Ciekawostki: Ruiny zamku wodnego-jedynego na terenie kraju zbudowanego przez Krzyżaków w latach 1309-50. Zamek został wzniesiony na planie regularnego czworoboku o wymiarach 50x50 m z4-ma basztami cylindrycznymi. Skrzydło pn-zach. miało trzy kondygnacje z których piwnice były wykorzystane jako pomieszczenie gospodarcze, druga kondygnacja na dormitoria a w najwyższej mieściła się kaplica oraz kapitularz. W skrzydle pd-zach. mieściła się siedziba komtura. Po 1466 r. zamek zostaje odnowiony. W czasie wojny szwedzko - polskiej w 1655 r. zostaje zdobyty przez Szwedów, ograbiony i spalony. W końcu XVIII w. zamek częściowo rozebrano, a inne pomieszczenia wykorzystano na magazyny. Obecnie trwają prace mające na celu wykorzystanie budowli zamkowej na cele turystyczno-kulturalne. Kościół Św. Stanisława Biskupa w zasadniczej bryle wzniesiono na początku XV w. W II połowie XVII w. kościół przyjął obecne kształty, trójnawowej bazyliki. Wewnątrz kropielnica granitowa z XIII w. oraz 2 płyty nagrobne, kamienne z XVI i XVII w. Kościół i klasztor Bernardynów wzniesiony w latach 1692-1720 (kościół) i 1718 r. (klasztor). Dawny młyn kaszowy z potowy XIX w. Kościół Św. An­drzeja Boboli zbudowany na początku XX w. jako neogotycki. Zespół murów miejskich wzniesionych w latach 1375-92, najlepiej zachowa­nych w pobliżu kościoła starofarnego. Koniec szlaku niebieskiego na polu campingowym koło zamku. Restauracja. Dojazd PKP i PKS.

Henryk Miłoszewski