Przekazujemy do rak turystów kolejny opis znakowanego szlaku turystycznego pieszego w kolorze niebieskim, który w całości przebiega po obszarze gminy Świecie nad Osą. Inicjatorami powstania szlaku w 2000 roku byli dyrektór Gmin-nego Ośrodka Kultury Pan Grzegorz Gil oraz Oddział Miejski PTTK im. Mariana Sydowa w Toruniu. Trasa szlaku o długości 23 km została tak poprowadzona, aby obejmowała zasięgiem jak najwięcej obiektów krajoznawczych znajdujących się w gminie. Gmina Świecie nad Osą posiada obszar 9.467 ha, zamieszkały przez około 4.700 mieszkańców. Charakter gminy jest typowo rolniczy. Położona jest w północno-wschodniej części woj. kujawsko-pomorskiego, ok. 30% powierzchni gminy objęte jest obszarem chronionego krajobrazu "Obszar doliny Osy i Gardęgi".

0.0 km Świecie n. Osą - siedziba gminy. Wbrew funkcjonującej nazwie Świecie nie leży nad Osą lecz nad jej dopływem Lutryną. Wieś wzmiankowana historycznie w 1391 roku, kiedy to funkcjonował folwark krzyżacki należący do komturstwa radzyńskiego. We folwarku utrzymywano 33 konie do posług pocztowych oraz hodowano 900 owiec. W 1404 roku wielki mistrz krzyżacki Konrad von Jungingen dokonał lokacji wsi przez sołtysa Andreasa Grimmera; jednocześnie uposażył ją 50 włókami (ok.825 ha) ziemi. Wed-ług krzyżackiej ,,Księgi Strat" w 1414r. wieś zo-stała zniszczo-na, m/in. spalo-no folwark i młyn wodny oraz og-rabiono kościół.

Ostatecznie kościół w Świe-ciu uległ zagła-dzie w czasie wojny trzynas-toletniej w latach 1454-1466. Po Ń Pokoju Toruńskim w 1466 roku wieś łącznie z folwarkiem stanowiła własność królewską w starostwie radzyńskim. W 1512 roku król Zygmunt I Stary nadał młyn wodny we wsi młynarzowi Jakubowi. Zniszczony w pierwszej wojnie szwedzko-polskiej młyn wodny w Świeciu, w 1646 roku nadał król Władysław IV młynarzowi Engelbrechtowi Weiss. Około 1682 roku wieś miała 4 części szlacheckie należące do: Ciborskiego, Koziebrodzkiego, Dyz-gartowicza i Głowińskie-go. W 1765 roku w Świe-ciu były dwa lemaństwa (rodzaj własności), które należały do Pawła Zien-tarskiego i Wojciecha Wie-czorkowskiego. Folwark świecki pod koniec XVŃI wieku obejmował 17 włók (ok. 280 ha) ziemi i dzier-żawił go major von Müller. Około 1789 roku Świecie składało się ze wsi, folwar-ku, majątku młyńskiego, dwóch majątków lemańskich oraz z wolnego sołectwa, które należało do Jozefa i Jadwigi Szewe-Szczepanskich. Od 1772 roku wieś należała do Skarbu Państwa Pruskiego. W roku 1885 wieś miała 65 domów mieszkalnych i 654 mieszkańców; obejmowała powierzchnię 1021 ha.

Ciekawostki krajoznawcze: dwór I (nr 35) murowany w obrębie parku dworskiego przy drodze do Mędrzyc, wzniesiony w I połowie XIX wieku; dwór Ń powyżej młyna, klasycystyczny z połowy XIX wieku; potężne grodzisko wczesno-średniowieczne z wypiętrzonymi ponad teren wałami obronnymi zamieszkałe w okresie XI-XŃ wieku; cmentarz ewangelicki na wzgórzu w zachodniej części wsi z I połowy XIX wieku; cmentarz epidemiczny (choleryczny) z lat 1830-1831 położony na wzgórzu zwanym ,,Cholernik". Dojazd - PKS.

0,2 km Rzeczka Lutryna  - most. Wypływa z jeziora Chojno koło Bobrowa i przepływa przez następujące jeziora: Grzywinek, Oleczno i Wądzyń. Powierzchnia zlewni rzeki wynosi 470 km2. Lutryna płynie w rynnie subglacjalnej odwadniając po drodze liczne mokradła i przejmując wodę z dopływów: Strugi Radzyńskiej, Strugi Brudzawskiej oraz Kanału Sitno. Wody Lutryny kiedyś napędzały koła młynów wodnych w Lembargu, Nowym Młynie oraz Świeciu nad Osą. Rzeka przepływa przez następujące miejscowości: Bobrowo, Wądzyń, Miliszewy, Lembarg, Jaguszewice, Jabłonowo Pomorskie, Nowy Młyn, Świecie nad Osą. Lutryna wpada do Osy pomiędzy Mędrzycami a Świeciem. Jej długość wynosi ok. 30 km.

3,5 km Mędrzyce - wieś. W 1285 roku obszar wsi należał do rycerza Dietricha Stange. Historycznie Mędrzyce zostały wzmiankowane w 1294 roku jako własność Zakonu krzyżackiego. W krzyżackiej ,,Księdze Strat" z 1414 roku wieś doznała strat wyliczonych na 600 marek. W 1415 roku we wsi znajdowały się 3 dwory. Około 1433 roku w Mędrzycach były dwie części: jedna czynszowa należąca do krzyżaków, druga własność rycerska nadana w 1415r. przez wielkiego mistrza krzyżackiego Pawła von Russdorf  Hansowi von Cegenberg (Janowi Cegenbergowi). W 1505 roku majątki rycerskie w Mędrzycach, Orlu, Partęczynach oraz Bogdankach nabył Hans von Tczadel (Jan ze Salna). W czasie wizytacji kanonika Strzesza w 1667 roku majątek mędrzycki należał do Jana Wituskiego i Jana Biedrzyckiego. Od 1724 roku właścicielem majątku był asesor ziemi michałowskiej Michał Garczyński, od którego majątek w 1734 roku nabył Kajetan von Rautenberg. W 1764 roku Mędrzyce wspólnie z Bogdankami, Przesławicami i Jakubkowem kupił Ignacy Pawłowski, po którym dóbra przejął syn Xawery Pawłowski. Według katastru fryderycjańskiego w 1776 roku Mędrzyce posiadały 30 włók ziemi (około 500 ha), oprócz tego należał do majątku las, karczma, 3 stawy rybne oraz młyn wodny. Dóbra mędrzyckie w 1824 roku nabył Ossmann - właściciel Salna, po którym od 1856 roku przejmują je Ferdynand i Albert Kossowie. Ostatnim właścicielem Mędrzyc w latach 1903-1945 był Richard Paul.

Ciekawostki krajoznawcze: dwór klasycystyczny z przełomu XVŃI i XIX wieku wraz z zabudowaniami folwarcznymi (powiększony w 1890 roku o dobudowane skrzydło); park krajobrazowy, zabytkowy, założony w Ń połowie XIX wieku o powierzchni prawie 4,5 ha. W parku rosną ponad 150 letnie lipy, a na niewielkim wzniesieniu znajduje się ruina kaplicy grobowej rodziny Paulów z początku XX wieku; nad rzeką Osą skromne pozostałości młyna wodnego oraz domu młynarza z końca XIX wieku; nad rz. Osą znajdują się: I grodzisko, późnośredniowieczne, stożkowe zamieszkałe w XIV-XV wieku oraz Ń grodzisko wczesnośredniowieczne zamieszkałe w XŃ-XŃI wieku. Dojazd - PKS.

6,5 km Widlice  - wieś. Po raz pierwszy wzmiankowana w 1336 roku w dokumencie wielkiego mistrza krzyżackiego Dietricha von Altenburg, który nadał Hermannowi, zwanemu Schof 13 włók w Widlicach z prawem wolnego rybołówstwa na jeziorze Łasińskim. Widlice w tym czasie administracyjnie podlegały wójtostwu krzyżackiemu w Rogóźnie. W 1526 roku król Zygmunt I Stary nadał wieś Jerzemu Sudek i Janowi Schirchen. Około 1570 roku była to wieś szlachecka i jej poszczególne części należały do: Widlickich, Świeckich oraz Jasińskiej. W 1604 roku część majątku widlickiego należała do wdowy Katarzyny Dąbrowskiej, z domu Dzia-łyńskiej. W 1667 roku podczas wizytacji kanonika Strzesza właścicielem wsi był Zygmunt Bromierski. Adam Białobłocki w 1723 roku sprzedał Widlice za 9.800 florenów Pawłowi Gostomskiemu, po którym dóbra przejął syn Wojciech Gostomski. Majątek obejmował 13 włók (około 215 ha). W pewnym czasie majątek widlicki wchodził w skład kompleksu majątkowego w Modrzycach. Od 1827 roku kolejnym posiadaczem majątku został Ossmann, który nabył go za 11.000 talarów od Anny von Kleist. Około 1885 roku wieś posiadała 5 domów mieszkalnych i 95 mieszkańców. W 1894 roku następnym właścicielem majątku był Konrad Laudien, a od 1903 roku Willy Bätge.

Ciekawostki krajoznawcze: dwór murowany z końca XIX wieku; piętrowy park dworski z połowy XIX wieku; zabytkowy zespół folwarczny z końca XIX wieku. Dojazd - PKS.

7,0 km Lisnówko - wieś. Założona w 1808 roku na gruntach należących do wsi Lisnowo. Wieś leży nad jeziorem Lis-nówko. W końcu XIX wieku było 26 domów mieszkalnych z 201 mieszkańcami. Powierzchnia wsi obejmowała ok. 327 ha. Dojazd - PKS.

7,5 km Jezioro Lisnówko - położone pomiędzy miejscowościami Lisnówko, Szarnoś oraz jeziorem Szańcowym. Jezioro posiada powierzchnię ponad 21 ha i max. głębokość 9 metrów.

8,5 km Szarnoś - wieś. Dawniej folwark szlachecki. W 1818 roku został przyłączony do dóbr lisnowskich przez ówczesnego właściciela Theodora Gottlieba von Hippel. Rok później majątek został usamo-dzielniony i przekazany Johannowi Brodde. Od tego czasu majątek nosił nazwę Scharnhorst nadaną na cześć pruskiego męża stanu i polityka. W 1895r. wieś miała 8 domów mieszkalnych i 160 mieszkań-ców. Powierzchnia obejmowała 468 ha. Właścicielem majątku w tym czasie był Eugen Peterson. Od 1905 roku kolejnym właścicielem ma-jątku został Richard Paul z Mędrzyc. W 1899 roku przez majątek została przeprowadzona linia kolejowa z Jabłonowa Pomorskiego do Prabut i zbudowany został budynek stacji kolejowej.

Ciekawostki krajoznawcze: park dworski o powierzchni 2,5 ha, zabytkowy z 14 gatunkami drzew; w parku pozostałości po spalonym dworze wzniesionym w końcu XIX wieku.

9,5 km Jezioro Szańcowe — położone pomiędzy miejscowościami Lisnowo, Lisnówko, Szarnoś oraz jeziorem Lisnówko. Jezioro po-siada powierzchnię ponad 32 ha oraz max. głębokość 12metrów.

11,0 km Lisnowo - wieś. Pierwsza historyczna wzmianka o Lisnowie (Leistenow) pochodzi z 1285 roku, kiedy to właścicielem wsi oraz rozległych dóbr obejmujących 1000 włok był rycerz Dietrich Stange. W XVI wieku majątek szlachecki należał do niemieckiej rodziny von Drahe. Właściciel z tego rodu Michał von Drahe umierając 8 lutego 1556 roku wyznaczył na spadkobierców majątku swoich synów Michała i Andrzeja von Drahe. Bracia niestety w stosunkowo krótkim czasie 25 i 28 maja 1577 roku zeszli bezdzietnie z tego świata i majątek przeszedł na własność do księcia praskiego Albrechta. Po śmierci ostatnich właścicieli o majątek Lisnowo usilnie zabiegał król Polski Stefan Batory, który pragnął go przeznaczyć Marcinowi Berzeviczemu, staroście starogardzkiemu i osieckiemu. Dobra lisnowskie zostały przejęte przez Berzeviczego w 1585 roku i posiadały wtedy łączny obszar ok. 120 włok tj. około 2000 ha. Marcin Berzeviczy był z pochodzenia Węgrem (z Siedmiogrodu), zrobił wielką karierę u boku króla Stefana Batorego, którego był doradcą i kanclerzem. Berzeviczy w swych dyplomatycznych podróżach na dwór królowej Elżbiety w Londynie, sułtana w Konstantynopolu czy do papieża Grzegorza XIII w Rzymie, a także do Paryża, Padwy, Wiednia i Wenecji, znakomicie się wywiązywał z poruczonych misji. Nic więc w tym dziwnego, ze zrobił karierę na dworze królewskim i stale powiększał swój majątek. Z czasem otrzymał pruski indygenat stwierdzający szlachectwo. Marcin Berzeviczy dał początek polskiej linii Berzeviczych, a jego potomek Sebastian Berzeviczy, zubożały szlachcic wziął udział w powstaniu Inków przeciw Hiszpanom. Jest również powiązany z tzw. testamentem Inków odnalezionym przez Andrzeja Benesza na zamku w Niedzicy. Po śmierci Marcina Berzeviczego, co nastąpiło w 1596 roku dobra lisnowskie przejął jego syn Jan, który zmarł w 1646 roku pozostawiając córkę Annę, która przeżyła ojca o 2 lata. Zadłużony majątek lisnowski przejął następnie podskarbi koronny Wituski, od którego w 1653 roku przejął Świętochowski. Od 1667 roku właścicielem Lisnowa i Orzechowa wraz z przyległościami został Paweł von Biberstein-Orzechowski. Następnie właścicielami byli: od 1734 roku Albrecht zu Dohna, który utworzył tu majorat, od 1777 roku Fryderyk zu Dohna-Schlobitten, który część majątku jeszcze w tym samym roku sprzedał Ottonowi grafowi Keyserling. W 1836 roku Lisnowo objęła w posiadanie rodzina Peterson. Ostatnimi właścicielami majątku przed Il wojną światową byli Schulemannowie.

Ciekawostki krajoznawcze: kościół parafialny p.w. Chrystusa Króla, wybudowany w latach 1959-1961, w miejscu poprzedniego również murowanego, wzniesionego przez gminę ewangelicką w latach 1866-1867, a zniszczonego w czasie II wojny światowej; pałac z 3 ćwierci XIX wieku w otoczeniu parku krajobrazowego z połowy XIX wieku, w którym wznosi się grobowiec rodzinny Schulemannów z początku XX wieku; nad jeziorem Szańcowym, wznoszą się wały średniowiecznego grodziska, na którym jeszcze na początku XX wieku stał wiatrak. Dojazd - PKS

13,0 km skrzyżowanie dróg - do Tymawy Wielkiej, Lisnowa i Partęczyn. Obok leśniczowka Lisnowo. Ciekawostki krajoznawcze: aleja drzew - jarzębów szwedzkich objęta ochroną przyrody w formie pomnika przyrody. Obwód drzew wynosi od 140 do 220 cm i są wysokie od 14 do 19 metrów.

14,5 km Jezioro Płowęż — położone pomiędzy miejscowościami: Partęczyny, Płowęż, Płowężek, oraz Lisnowo. Jezioro posiada powierzchnię ponad 174 ha i max. głębokość ponad 6 metrów. Przez jezioro przepływa rzeka Osa. Nad jeziorem Płowęż zlokalizowane są dwa grodziska średniowieczne. Pierwsze przy wschodnim brzegu, pierścieniowate z podgrodziem użytkowane w X-XI wieku, drugie w części południowej, stożkowate, użytkowane w Xlll-XIV wieku.

17,0 km Karolewo - wieś. Dawniej folwark należący do dóbr ziemskich w Lisnowie. W 1734 roku ówczesny właściciel folwarku ka-pitan Johann Carl von Streim sprzedał posiadłość hrabiemu Albrechtowi Christophowi zu Dohna. W 1789 roku właścicielem szlacheckiego folwarku w Karolewie jest Peterson z Lisnowa; w tym czasie były tam 3 dymy. Od 1896 roku majątek przeszedł do Ottona Reichela, po któ-rym następnym właścicielem w latach 1916-1920 był Piachnow. Piachnow przekazał majątek państwu niemieckiemku, które w 1923 roku dokonało parcelacji majątku. Resztówkę majątku o powierzchni 75 ha oraz dwór zakupił Nawrocki. W latach 1945-1947 opiekę nad mająt-kiem sprawował Wiktor Deutscher.

Ciekawostki krajoznawcze: dwór murowany wzniesiony w latach 1895-1910; niewielki 0,3 ha park dworski; zabudowa pofolwarczna z przełomu XIX i XX wieku. Dojazd - PKS.

20.0 km Rzeka Osa - most. Jest prawym dopływem Wisły, do której wpada w miejscowości Zakurzewo u stop Gór Łosiowych w Basenie Grudziądzkim. Początek Osie dają wody jeziora Ząbrowo k/Ząbrowa w województwie warmińsko-mazurskim. Długość rzeki wynosi około 96 km. Osa prowadzi swoje wody przez następujące miejscowości: Ząbrowo, Mózgowo, Trupel, Gulb, Czachówki, Biskupiec Pomorski, Babalice, Płowęż, Mędrzyce, Słupski Młyn, Rogóźno Zamek, Kłódkę, Owczarki, Mokre i Zakurzewo. Przepływa również przez kilka jezior: Popówko, Trupel, Płowęż. Wody Osy napędzały niegdyś koła młynów wodnych w: Zazdrości, Biskupcu Pomorskim, Babalicach, Płowężku, Mędrzycach, Słupskim Młynie oraz w Kłodce. Na terenie województwa kujawsko-pomorskiego rzeka Osa stanowi naturalną historyczną granicę pomiędzy Ziemią Chehnińską a Pomezanią. W 1994 roku na Osie i obszarze przylegającym powstał rezerwat krajobrazowy ,,Dolina Osy", który obejmuje obszar ca 670 ha z czego 610 ha stanowi powierzchnia leśna otaczająca rzekę. Pozostałe 60 ha to łąki i koryto rzeki obejmujące odcinek ok. 14 km pomiędzy miejscowościami Rogóźno Zamek i Przesławice. Ochronie prawnej podlega środowisko geograficzne m.in. meandrująca rzeka Parowy, jary, nisze źrodliskowe, a także fauna z orlikiem krzykliwym i hajstrą (bocianem czarnym) oraz florą z czosnkiem niedźwiedzim na czele.

23,0 km Świecie nad Osą - koniec szlaku przy dworze II.

Autor tekstu i zdjęć  Henryk Miłoszewski