SKRÓCONA CHARAKTERYSTYKA SZLAKU

TORUŃ –  miasto liczące 206 tys. mieszkańców – stolica samorządowa województwa kujawsko – pomorskiego od 1999 roku. Miasto położone nad Wisłą i Drwęcą na skraju Puszczy Bydgoskiej. Prawa miejskie otrzymał w 1233 roku. Pierwotnie funkcjonowały dwa osobne organizmy miejski ; kupieckie  Stare Miasto i rzemieślnicze Nowe Miasto, które zostały połączone w 1454 roku. Miasto pełniło rolę przywódczą w okresie wojny trzynastoletniej w Związku Pruskim. W Toruniu zostały podpisane dwa traktaty pokojowe w 1411 i 1466 roku znane jako pokoje toruńskie. Od 1466 roku Toruń otrzymał od kolejnych królów polskich liczne nadania  ziemskie, prawa  oraz przywileje. W późnym średniowieczu Toruń był bardzo bogatym miastem, leżącym na kupieckich szlakach. W 1645 roku z inicjatywy królewskiej doszło do spotkania katolików i protestantów znanego  pod nazwą  „ Colloquium charitativum ”. Koniec XVII i cały XVIII wiek dla miasta to pasmo zniszczeń związanych z toczącymi się wojnami. Pomiędzy 28 kwietnia a 11 maja 1809 roku miasto było siedzibą Rady Stanu Księstwa Warszawskiego. Po uzyskaniu niepodległości w 1920 roku Toruń został siedzibą województwa pomorskiego. Toruń jest bardzo dużym ośrodkiem uniwersyteckim, kulturalnym i intelektualnym. Posiada także wiele znaczących zabytków m.in. ratusz staromiejski, katedrę św. Janów, kościoły: św. Jakuba, NMP, śś. Piotra i Pawła, św. Krzyża, Dom Kopernika, Kamienicę „Pod Gwiazdą”, dobrze zachowane fortyfikacje miejskie z bramami i basztami średniowiecznymi, liczne spichlerze, kamienice mieszczańskie, ruiny dwóch średniowiecznych zamków oraz znakomicie zachowaną XIX wieczną pruską twierdzę artyleryjską. Miasto jest dużym węzłem komunikacyjnym, drogowym i kolejowym oraz posiada znakomicie rozwiniętą sieć szlaków turystyki pieszej i rowerowej. Od 1997 roku toruńska starówka wpisana jest na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Naturalnego UNESCO.     

<< Toruń - ruiny zamku Dybów.                            Ruiny zamku krzyżackiego >>

(0,0km)ZŁOTORIA – wieś wymieniona w 1242 roku, położona w ziemi dobrzyńskiej w dobrach biskupów kujawskich. Lokowana w 1262 roku na prawie niemieckim. W 1807 roku podczas oblężenia Torunia, wojska francuskie rozebrały istniejący we wsi drewniany kościół. W 1904 roku wzniesiono z cegły nowy w stylu neogotyckim. Ciekawostki krajoznawcze: w widłach rzek Wisły i Drwęcy są usytuowane ruiny królewskiego zamku z 1343 roku, zbudowanego przez Kazimierza Wielkiego. W 1376 roku zamek był oblegany przez księcia szczecińskiego Kaźka, ponieważ wcześniej bo w 1374 roku został opanowany przez księcia gniewkowskiego Władysława Białego. Podczas oblężenia zamku Kaźko Szczeciński, wnuk Kazimierza Wielkiego odniósł  śmiertelną ranę, wskutek której  2.01.1377 roku zmarł na zamku w Bydgoszczy. W 1391 roku książę Władysław Opolczyk oddał zamek Krzyżakom pod zastaw, od których król Władysław Jagiełło wykupił w 1405 roku. W dniu 2.09.1409 roku doszło do zdobycia zamku i wycięcia w pień załogi polskiej przez Krzyżaków. Zamek pozostaje od tego czasu w ruinie. Został zbudowany w stylu gotyckim, murowany z cegły z użyciem kamienia polnego. Pozostały do dziś: część wieży mieszkalnej oraz zarys murów obwodowych.

(44,1km) POLICHNOWO. Wieś, wcześniej folwark. Pod koniec XVI wieku własność szlachecka należąca do Stanisława Polichnowskiego. Od 2 połowy XVIII do 1 połowy XIX wieku folwark stanowił własność rodziny Rutkowskich i wchodził w kompleks dóbr ziemskich w Chełmicy Dużej.

(54,7km) CYPRIANKA. Wieś założona w oparciu o dawny folwark. Folwark Cyprianka powstał w XIX wieku na terenie dóbr ziemskich Chełmica Duża, należących do  rodziny Rutkowskich.

(56,6km) CHEŁMICA  DUŻA. Wieś wzmiankowana w 1236 roku w dokumencie księcia Konrada Mazowieckiego, jako własność rycerska. Do 1409 roku była własnością rycerza Jana z Chełmicy, który posiadał również majątek Płomiany. Jan z Płomian lub Chełmicy wspólnie z synami był słynnym obrońcą  grodu w Dobrzyniu n. Wisłą z 1409 roku, po którego zdobyciu Krzyżacy go ścięli. W 2 połowie XVI wieku Chełmica była własnością szlachecką Walentego Czerskiego. Z 1582 roku pochodzi najstarsza wzmianka o miejscowym kościele. Od 2 połowy XVIII wieku należała do rodziny Rutkowskich. W 1896 roku majątek nabył Hipolit Aleksandrowicz wraz z żoną Olgą z Narbuttów. Ostatnim właścicielem majątku do II wojny światowej był syn Hipolita, również Hipolit Aleksandrowicz, który został zamordowany w 1945 roku przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa. Ciekawostki krajoznawcze: kościół św. Jakuba z lat 1906 – 1917 wzniesiony jako neogotycki, wg projektu architekta S. Szyllera; pozostałości zespołu dworskiego z 2 połowy XIX wieku (powozownia i stajnia); park dworski krajobrazowy z XIX wieku zapuszczony i zdziczały oraz cała infrastruktura  związana z niegdyś funkcjonującą cukrownią. Cukrownię zbudowano w 1900 roku, sukcesywnie ją rozbudowując. W sezonie 1925/1926 cukrownia przerobiła 201.812 cetnarów buraków cukrowych, uzyskując 32.808 cetnarów cukru białego. Cukrownia posiadała połączenie kolejką wąskotorową z Lipnem.

(61,4km) ZADUSZNIKI. Osada pojawiła się w 1321 roku,  należała wtedy do parafii szpetalskiej. W 1 połowie XIV wieku część wsi przejęli cystersi, którzy w 1358 roku dokonali zamiany części swojego majątku z rycerzem Hektorem z Łącka. Synowie Hektora: Jan oraz Świętopełk, podczas podziału majątku w 1426 roku, przyczynili się do utworzenia dwóch działów własnościowych w Zadusznikach. W połowie XVI wieku wieś posiadała 2 właścicieli Wojciecha Chodowskiego, herbu Sulima oraz Macieja Orłowskiego, herbu Lubicz. Około 1682 roku właścicielem był Jan Orłowski. W 1713 roku majątek przeszedł do braci Kazimierza i Stanisława Kuczkowskich. W 1827 roku kolejny Kuczkowski sprzedał majątek Stefanowi Paprockiemu, a ten jeszcze w tym samym roku odsprzedał go Franciszkowi Zdrojewskiemu. W 1858 roku dobra nabył Hipolit Dunin–Wąsowicz, który doprowadził do rozwoju majątku, tak że w 1865 roku był jednym z większych w ziemi dobrzyńskiej. Dobra obejmowały: Tłuchowo, Jasień, Zaduszniki, Kamień Kmiecy oraz Wyczałkowo. Po śmierci Hipolita Dunin –Wąsowicza  w 1876 roku majątek zadusznicki odziedziczył syn – Tomasz, żonaty z Zofią Karnkowską, córką Konstantego, właściciela majątków: Karnkowa, Oleszna oraz Szpiegowa. Ze szczęśliwego mariażu urodziło się 5 córek, które po jego śmierci w 1919 roku, dziedziczyły majątek. Ostatnim właścicielem majątku od 1921 roku do II wojny światowej był Gustaw Woyniłłowicz. Ciekawostki krajoznawcze: kościół Nawiedzenia NMP, wzniesiony w latach 1873–1875 wg projektu Henryka Marconiego. Dwór, wzniesiony równolegle z kościołem oraz park z 2 połowy XIX wieku, krajobrazowy. Cmentarz parafialny z XIX wieku z zespołem grobowców dawnych właścicieli ziemskich.  Drewniany wiatrak z przełomu XIX/XX wieku stojący we wsi, został przeniesiony do skansenu w Kłóbce.

(66,0km) SZPIEGOWO. Wieś, w 2 połowie XVI wieku była własnością szlachecką Jakuba i Mateusza Spiegowskich. W 1789 roku należała do Benedykta Trzcińskiego. W XIX wieku majątek obejmował Szpiegowo, z przyległościami: Kisielewem i Małominem, stanowił własność znanej i powszechnie szanowanej rodziny ziemiańskiej Karnkowskich. W 1880 roku majątek obejmował 533 morgów powierzchni, w tym 167 morgów lasu, jego właścicielem był Konstanty Karkowski. W 1889 roku majątek przejął Ignacy Karnkowski, który ostatecznie w 1909 roku sprzedał go. Przed II wojną światową majątek należał do Stanisława Słubickiego i Kazimierza Nawrockiego.  Ciekawostki krajoznawcze: kamienna kapliczka z przełomu XIX/XX wieku. 30,2km Dźwierzno – wieś. Położona nad 10 ha jeziorem o tej samej nazwie. W 1341r. wielki mistrz krzyżacki Dytrych von Altenburg nadał na własność 8 włók (około 135ha) w Dźwierznie swojemu wiernemu słudze Hansowi von Seefelte. W 1403 r. właścicielem majątku rycerskiego Dźwierzno w wójtostwie lipienieckim był Hannos Seykaw. W latach 1438 – 1453 właścicielem części majątku był Hans Ruckusz, który jednocześnie był aktywnym członkiem Związku Pruskiego. W 1526 r. król Zygmunt I Stary nadał Jakubowi Rokuszowi majątki: Dźwierzno, Bocień, Ostrów, Zajączkowo oraz połowę Zelgna. W kolejnych latach majątek znajdował się w rękach Konopackich. W 1617 r. Konopaccy odsprzedali Dźwierzno toruńskiemu klasztorowi benedyktynek. Od 1772 r. Dźwierzno było królewską domeną wypuszczoną czasowo w dzierżawę m.in. w 1788 r. dzierżawcą był Johann Kohler a w 1803 r. January Borowski. Od 1866 r. właścicielami majątku zostali von Falkenhaynowie. Ciekawostki krajoznawcze: kościół Wniebowzięcia NPM, gotycki, z przełomu XIII/ XIVw.; dwór z końca XIX w. w otoczeniu zdewastowanego parku dworskiego z połowy XIXw. ; cmentarz parafialny z połowy XIX w. z symboliczną mogiłą zamordowanych Żydówek.

(67,2km ) GROCHOWALSK. Wieś położona nad Wisłą. Wieś o rodowodzie średniowiecznym, wtedy erygowano kościół. W końcu XVI wieku była to własność szlachecka należąca do Wojciecha Grochowalskiego. W XVII wieku wieś była wyludniona, na skutek wojen szwedzko – polskich. W 1789 roku właścicielem majątku był znany ziemianin Stanisław Sierakowski. W 1 połowie XVIII wieku należał do Jakuba Trzcińskiego, który posiadał również majątek Oleszno. Od 1907 roku do wybuchu II wojny światowej majatek był w rękach rodziny Gościckich, najpierw Stefana a później Marii. W 1927 roku całość dóbr czyli majątki w Glewie, Grochowalsku i  Tulibowie obejmowały łącznie ponad 1000 ha powierzchni. Ostatnia właścicielka Maria Gościcka zginęła w Powstaniu Warszawskim w 1944 roku. Ciekawostki krajoznawcze: kościół Świętego Krzyża, drewniany, modrzewiowy z 1784 roku. Pierwotnie świątynia stała za wsią, gdzie obecnie znajduje się cmentarz, jednak ówczesny proboszcz przeniósł ją w 1875 roku na obecne miejsce. Dwór i park dworski krajobrazowy z 2 połowy XIX wieku oraz gorzelnia zbudowana w latach 1911 – 1922, później zmodernizowana.  

(73,6km) BACHORZEWO. Wieś położona nad Wisłą, dawna własność szlachecka, należąca w 2 połowie XVI wieku do Wojciecha Żelskiego. Na przełomie XVII/XVIII wieku majątek był własnością Jana Romockiego. W XVIII wieku właścicielami była rodzina Zboińskich, najpierw Szymona, następnie Andrzeja. Drogą koligacji rodzinnych majątek przeszedł w 1 połowie XIX wieku w ręce Zakrzewskich, następnie w 2 połowie XIX wieku należał do Gracjana Dąbrowskiego. W 1927 roku obejmował 208 ha powierzchni i należał do Wacława Dąbrowskiego. Ostatnią właścicielką do wybuchu II wojny światowej była Anna Włóczewska. Ciekawostki krajoznawcze: dwór z lat 1866 – 1868, drewniany, usytuowany na skarpie nadwiślanej oraz park dworski krajobrazowy z 2 połowy XIX wieku.

(78,0km) DOBRZYŃ. Miasteczko nad Wisłą, które dało nazwę historycznej ziemi dobrzyńskiej. Gród wzmiankowany w 1065 roku w tzw. falsyfikacie mogileńskim, jako ośrodek kasztelani mazowieckiej. Przez okres XII i XIII wieku toczyły się potyczki i bitwy o ten strategicznie usytuowany gród; nękany najazdami Prusów i Litwinów. Około 1228 roku książę Konrad Mazowiecki osadził tu zakon rycerski Braci Dobrzyńskich, którzy w kilka lat później połączyli się z Krzyżakami. W połowie XIII wieku lokowane miasto. W 1321 roku podczas najazdu litewskiego zostały zniszczone i spalone gród oraz miasto, uśmiercono wielu ludzi. W 1329 roku kolejny najazd czesko – krzyżacki ponownie zniszczył gród i miasto. W XIV wieku miasto było ośrodkiem  ziemi dobrzyńskiej. Dzięki pomyślnemu położeniu nad Wisłą stało się ośrodkiem handlowym i siedzibą komory celnej. W 1409 roku załoga zamku stawiła mężny opór Krzyżakom, którzy po zdobyciu warowni ścięli jego dowódcę Jana z Płomian. Miasto prężnie się rozwijało do połowy XVII wieku, kiedy w wyniku wojen szwedzkich podupadło i nigdy nie odzyskało dawnego znaczenia. W 1793 roku Dobrzyń znalazł się w zaborze pruskim a po upadku Księstwa Warszawskiego należał do Królestwa Polskiego, zależnego od Rosji. Z Dobrzynia pochodzą m.in. Adam Adamandy Kochański (1631–1700), słynny matematyk, profesor kilku uniwersytetów europejskich, oraz nadworny bibliotekarz króla Jana III Sobieskiego oraz nie mniej słynna Nawojka, rzekomo córka burmistrza, która jako pierwsza kobieta studiowała w szatach męskich na Akademii Krakowskiej. Ciekawostki  krajoznawcze: nad Wisłą wzniesienie „Góra Zamkowa” z pozostałościami grodu kasztelańskiego, funkcjonującego od XI do XIV wieku. Zespół klasztorny z kościołem Wniebowzięcia NMP z XIV wieku, przebudowany w XVIII i XIX wieku. Na cmentarzu parafialnym szereg ciekawych i zabytkowych nagrobków okolicznych ziemian oraz kaplica cmentarna św. Józefa z 1888 roku Dobrzyńska Izba Regionalna z ekspozycją stroju dobrzyńskiego i przedmiotami codziennego   użytku. W 1970 roku pomiędzy Płockiem i Włocławkiem, w tym ostatnim, wzniesiono zaporę, spiętrzającą wody Wisły, i tworzącą największy w kraju sztuczny zbiornik, posiadający powierzchnię ponad 70 km kwadratowych. Na wysokości Dobrzynia zbiornik posiada największa szerokość, wynoszącą prawie 2 km.

Autor tekstu i zdjęć: Henryk Miłoszewski.