SZLAK ROWEROWY 

TORUŃ - BYDGOSZCZ

Szlak turystyczny rowerowy: Toruń - Bydgoszcz został wyznaczony w terenie w m-cu maju 2003 roku przez zespół: Zbigniew Boroński, Marek Kiełbasiński i Waldemar Wieczorkowski.

Szczegółowy opis szlaku przedstawiony poniżej przygotowany został na podstawie przewodnika turystyczno-krajoznawczego po tym szlaku wydanego przez Oddział Miejski PTTK w Toruniu ze środków finansowych Urzędu Miasta w Toruniu opracowanego kartograficznie przez Iwonę i Jarosława Bartczak. Autorami tekstów przewodnika są Henryk Miłoszewski i Waldemar Wieczorkowski. Fotografie wykonał Henryk Miłoszewski.  W przewodniku wykorzystano mapę administracyjno-turystyczną województwa kujawsko-pomorskiego wydaną przez Wydawnictwo BIK w Pile.

Oddział Miejski PTTK im. Mariana Sydowa w Toruniu jest administratorem i gospodarzem wymienionych na tej stronie znakowanych szlaków turystycznych pieszych i rowerowych, opracowanych, wyznaczonych i zdokumentowanych przez zespół znakarzy szlaków PTTK w terenie i odnawianych od 1971 roku. Oddział Miejski PTTK w Toruniu oraz Henryk Miłoszewski, autor treści poszczególnych opisów szlaków, posiadają prawa autorskie i pokrewne związane z wymienionymi szlakami. Zgodnie z ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych kopiowanie, przepisywanie, przetwarzanie maszynowe, elektroniczne, rozpowszechnianie w całości lub fragmentaryczne tekstów opisów historyczno – krajoznawczych ( w tym kilometrażu, nazwy, przebiegu i wykazów szlaków ) oraz zdjęć, bez wiedzy i zgody ich autorów jest zabronione.

OTWARCIE TRASY ROWEROWEJ :  TORUŃ - BYDGOSZCZ

nastąpiło w dniu 1.06.2003r.

 Relację fotograficzną przygotował - Tadeusz Perlik (OM PTTK Toruń)

0,0 km - Toruń Plac Rapackiego (przy wylocie ul. Chopina) - jedziemy alejką parkową (droga rowerowa) do Al. 500-lecia, 

0,2 km - koniec drogi rowerowej, dojeżdżamy do Al. 500-lecia, skręcamy w lewo,

0,3 km - koniec przecinamy ul. Bulwar Filadelfijski i wjeżdżamy w ul. Popiełuszki,

1,2 km - koniec drogi asfaltowej, skręcamy w prawo a następnie w lewo w drogę żużlową, po lewej stronie Martwa Wisła,

1,5 km - jedziemy alejka parkową, po lewej stronie mostek nad Martwą Wisłą prowadzący na błonia, po prawej stronie schody,

1,9 km - z alejki parkowej skręcamy w lewo skosem w drogę asfaltową,

2,2 km - dojeżdżamy do ul. Przybyszewskiego, skręcamy w prawo,

2,3 km - skręcamy w lewo w ul. Przy Cegielni, wjeżdżamy w drogę gruntową,

2,9 km - skręcamy w prawo w ścieżkę prowadzącą do Szosy Bydgoskiej,

3,2 km - przecinamy Szosę Bydgoską, skręcamy w lewo, a następnie w prawo, jedziemy drogą pieszo-rowerową,

3,4 km - przejeżdżamy dwupasmową ul. Broniewskiego i torowisko tramwajowe (uwaga - duże natężenie ruchu),

3,8 km - skręcamy w lewo w ul. Łukasiewicza o nawierzchni asfaltowej,

4,2 km - skręcamy w lewo w drogę gruntową,

5,0 km - jedziemy prosto drogą gruntową, po lewej stronie zaplecze zakładu „Polchem",

5,9 km - skręcamy w lewo, przejeżdżamy torowisko bocznicy kolejowej, skręcamy w prawo w drogę leśną,

8,0 km - dojeżdżamy ponownie do torów kolejowych, skręcamy w lewo,

8,5 km - Przysiek, skręcamy w prawo w drogę żużlową w kierunku Barbarki, na wprost Szkoła Podstawowa,przejeżdżamy dwupasmową ul. Broniewskiego i torowisko tramwajo­we (uwaga - duże natężenie ruchu)

9,0 km - skręcamy w lewo w kierunku leśniczówki,

9,4 km - jedziemy w lewo drogą główna, w prawo dojazd do Stawów Przysieckich, miejsce odpoczynku,

LEGENDA

Skala map  1 : 100 000

Szlak rowerowy  TORUŃ - BYDGOSZCZ

Kościoły, Synagogi, Kaplice, Cmentarze

Parking leśny, lotnisko

Sklep, Obserwatorium Astronomiczne

Pomniki, Forty, Schrony bojowe

Pałace, Dwory, Inne zabytki architektury     

Inne szlaki rowerowe

Punkt widokowy, wiatrak

Zamki, Grodziska

Hotele, Restauracje

Pomniki przyrody

Parki zabytkowe

Km narastająco

Charakterystyczne punkty na szlaku

Km malejąco

Toruń – Pl. Rapackiego - początek szlaku

Toruń - Hotel Kosmos, kąpielisko Wodnik

Toruń - Park Miejski

Toruń - największa w regionie dyskoteka Centralpark

Toruń - skrzyżowanie z Sz, Bydgoską

Toruń - skrzyżowanie z ul, Broniewskiego, stadion żużlowy klubu Apator

Toruń - dojazd do toru Raiły Crossowego

Toruń - przejazd przez tory (bocznica, granica miasta)

Przysiek - dojazd do Hotelu Daglezja, dojazd na Barbarkę

Przysiek - dojazd do Stawów Przysieckich

Leśniczówka Przysiek - miejsce odpoczynku

Rozgarty

Cegielnik

Czarne Błoto

Skrzyżowanie z drogą Górsk - Zamek Bierzgłowski

Zarośle Cienkie

Rzęczkowo - Doły, wjazd na drogę nr 546

Skłudzewo - zespół pałacowo-parkowy

Bolumin

Wałdowo Królewskie

Wałdowo Dolne - miejsce odpoczynku

Ostromecko - przejazd kolejowy linii Bydgoszcz - Unisław

Ostromecko - dojazd do zespołu pałacowo-parkowego

Ostromecko - Zabasta

Strzyżawa - dojazd do drogi nr 80

Początek mostu drogowego przez Wisłę

Bydgoszcz - Fordon, koniec mostu przez Wisłę

Bydgoszcz - Fabryka Ceramiki Budowlanej

Bydgoszcz - przejazd tunelem pod ul. Fordońską

Bydgoszcz - Hiper Market Auschen

Bydgoszcz - ul. Inwalidów, przejazdy kolejowe

Bydgoszcz - ul. Kamienna - początek

Bydgoszcz - koniec ul. Kamiennej, ul. Artyleryjska

Bydgoszcz - przejazd kolejowy

Bydgoszcz - Dworzec Główny PKP - koniec szlaku

SŁOWNIK KRAJOZNAWCZY

Barbarka - wzm. w 1299 r. jako kapliczka (Sancta Barbara in Bormol). W 1340 roku jest wymieniony młyn wodny, który w 1400 roku nazywano Waldmuehle czyli leśnym młynem. Od 1517 roku osada wraz z młynem należała do miasta Torunia, które w 1610 roku cały ma­jątek na Barbarce wraz z dworem, młynem, karczmą i łąkami wydzierżawiło osobie prywatnej. Pod koniec XIX wieku młyn przestał istnieć. Od wieków Barbarka przyciągała całe rzesze pielgrzymów w miejsce rzekomego objawienia św. Barbary. Istniejące źródło było na­zwane cudownym a woda z niego czerpana miała leczyć kołtun, który po zanurzeniu głowy miał podobno odpadać. Obecna kaplica św. Barbary została wzniesiona w 1842 roku w miejscu poprzedniej. Wokół kapliczki niewielki cmentarz z przełomu XIX/XX wieku. Nieco dalej około 700 metrów cmentarz - miejsce martyrologii mieszkańców Torunia i okolic z II wojny światowej.

Barbarka - kaplica

Bierzgłowo - wzm. w 1414 r. (Birgelow) jako należąca do komturii bierzgłowskiej. W czasie działań wojennych w latach 1454 - 1466 znacznie zniszczone. W 1520 roku król Zygmunt Stary nadaje wieś radzie miasta Torunia, w zamian za zamek w Świeciu n/ Wisłą. Dalsze dzieje wsi związane są z losem Zamku Bierzgłowskiego. Kościół parafialny p. w. Wniebowzięcia NMP, gotycki pochodzi z przełomu XIII/ XIV wieku. Obok cmentarz rzymsko-katolicki, na którym dzwonnica drewniana z 1769 roku. Po przeciwnej stronie drogi asfaltowej drewniany wiatrak typu koźlak z końca XIX wieku.

Bolumin - wzm. w 1216 roku jako Bolemino. W okresie panowania krzyżackiego był tu folwark zakonny. W 1570 roku była to własność szlachecka. W 1782 roku należała do rodziny Gostomskich a na początku XX wieku do księcia von Teclenberga. Dwór z końca XIX wraz z parkiem dworskim. Cmentarz ewangelicki z końca XIX w z skupieniem 24 drzew (23 żywotniki zachodnie i cypryśnik Lawsona). Skupienie jest pomnikiem przyrody.

Boluminek - wzm. w latach 1410-13 jako Bolumye. W latach 1423-24 był własnością rycerską w prokuratorstwie unisławskim. Jako własność szlachecka należąca do Feliksa Raciniewskiego i Ambrożego Wałdowskiego występuje w 1570 roku. Późnobarokowy kościół parafialny pw. św. Wojciecha i św. Katarzyny wzniesiony w latach 1755 - 77 staraniem kasztelana Teodora Mostowskiego, który w latach 1909 - 10 został rozbudowany. Wokół kościoła cmentarz założony w XVII w.

Bydgoszcz - miasto liczące 387 tyś. mieszkańców - stolica administracyjna woj. kujawsko-pomorskiego od 1999 roku. Miasto położone nad Brdą i Wisłą, na skraju Puszczy Bydgo­skiej. Prawa miejskie otrzymało w 1346 roku. W czasie woj­ny 13-letniej w latach 1454 - 66 miasto stanowiło główną kwaterę wojsk polskich. W 1657 roku został zawarty w Byd­goszczy traktat welawsko - bydgoski, który uniezależniał Prusy Książęce od Polski. Z polecenia króla pruskiego Fryderyka II w latach 1773 - 74 zbudowano Kanał Bydgoski, łączący Noteć z Brdą. W okresie 1807 - 15 miasto było siedzibą departamentu Księstwa Warszawskiego. W 1920 roku miasto powróciło do niepodległej Polski, znacznie rozszerzając swoje granice administracyjne. Do 1938 roku Bydgoszcz znajdowała się w granicach woj. poznańskiego, później w woj. pomorskim. Od 1945 roku miasto zostało siedzibą woj. pomorskiego, później bydgoskiego. Bardzo duży ośrodek przemysłowy, usługowy i kulturalny. Miasto posia­dające wiele zabytków m.in. dawne Kolegium Jezuickie, konkatedra p. w. św Marcina i Mikołaja, zespól młynów wodnych i spichlerzy, fragmenty fortyfikacji miejskich, kościół p.w. Wniebowzięcia NMP, kościół św.Jerzego, dawny klasztor klarysek i bernardynów oraz kompleks urządzeń Kanału Bydgoskiego. Miasto posiada duży węzeł komunikacyjny : drogowy, kolejowy, lotniczy oraz wodny. Bydgoszcz jest także węzłem szlaków turystycznych: pieszych, rowerowych oraz kajakowych.

Cichoradz - wieś wzm. w 1454 r. (Czechericz). Należała do Wypczyńskich, Toma-szewskich, Ostromeckich i Głuchowskich. W 1680 roku należała do Jana Kruszyńskiego, potem do Waleriana Kruszyńskiego. Od 1875 roku majątek przeszedł do rodziny von Alvensleben z Ostromecka. Dwór neoklasycystyczny przebudowany z końca XIX w. Wokół dworu park dworski typu angielskiego z końca XIX w. o powierzchni 3 ha.

Czarne Błoto -cmentarz ewangelicki

Czarne Błoto - wzm. w 1596 roku jako Schwarze Bruch przy okazji przekazania jej w dzierżawę Olendrom. Zadaniem kolonistów z Górska było wykarczowanie i osuszenie terenu bez prawa stawiania tam budynków. Zakaz został w późniejszym czasie złamany a w 1732 roku rada miasta Torunia założyła tam wieś. W 1820 roku dotychczasowe wioski należące do Torunia: Czarne Błota, Nowe Błota oraz Ziegelwiese połączono w jedną miejscowość - Czarne Błoto. Obok domu p. Topija rośnie wiąz o obwodzie 361 cm i wysokości 10 m. Przy zabudowaniach p. Przekwasa rośnie dąb bezszypułkowy o obwodzie 370 cm i 18 m wysokości. Drzewa są chronione jako pomniki przyrody ożywionej. Cmentarz ewangelicki z końca XIX wieku.

Czarnowo - kościół

Czarnowo - wzm. w 1222 roku pod nazwą Carnowo. Położone przy szosie łączą­cej Toruń z Bydgoszczą. W 1457 roku król Kazimierz Jagiellończyk przekazał ją miastu Toruniowi. Około 1600 roku Czarnowo wchłonęło inną wieś o nazwie Smogórsk, gdzie utworzony został folwark dzierżawiony w 1718 roku przez majora Buttnera. Nad Wisłą znajdowała się osada oraz przystań promowa zwana Ostromeckim Przewozem . Prom kursował pomiędzy brzegami Wisły zapewniając komunikację z Solca Kujawskiego do Czarnowa. We wsi znajduje się gotycki kościół p.w. św. Marcina z początku XIV wie­ku, przebudowany w 1498 roku. Przy szosie stoi dwór z przełomu XIX i XX wieku. W pobliżu Dolnego Kanału położone jest grodzisko późnośredniowieczne z częściowo zniszczonym wałem zewnętrznym. Teren grodziska został wykorzystany w 1806 roku przez wojsko pruskie oraz w 1814 roku przez wojsko rosyjskie w celu ustawienia baterii artylerii. W dolnym odcinku Kanału Górnego po jego lewej stronie znajduje się nieczynny młyn wodny z początku XX wieku. Około 500 metrów od kościoła w kierunku Bydgoszczy znajdowała się końcowa stacja kolejowa linii Toruń - Czarnowo przekazanej do użytku w 1910 roku i następnie zlikwidowanej w 1972 roku. Przy zabudowaniach p. Dworzeckiego rośnie dąb o obwodzie 517 cm i wysokości 22 m będący pomnikiem przyrody.

Dąbrowa Chełmińska - siedziba gminy. Miejscowość Damorowe wzm. w 1285 roku w dokumencie krzyżackiego mistrza krajowego Konrada von Thierberga. W 1430 roku należała do komturstwa starogrodzkiego. Król Aleksander Jagiellończyk nadał wieś w 1 505 roku wraz z całym dawnym okręgiem starogrodzkim bisku­pom chełmińskim, u których jako część dóbr stołowych znajdowała się do okresu rozbiorów. W 1789 r. stanowi własność królewską, przy której znajduje się folwark. Kościół filialny p.w. Wniebowzięcia NMP został wzniesiony na przełomie XIX i XX wieku jako zbór ewangelicki. Neogotycki. Dawny zajazd z przełomu XVIII i XIX wieku oraz cmentarz ewangelicki z XIX wieku.

Gierkowo - wzm. w 1400 roku jako Girkau. W 1570 roku majątek szlachecki należąca do Jakuba, Andrzeja i Michała Gierkowskich od 1821 roku majątek na­leżał do rodziny Wustenberg, później od 1835 roku do Carla Nehringa. W końcu XIX wieku dobra należą do majoratu ostromeckiego w posiadaniu rodziny von Alvenslebenenów. W 1921 roku znajdowała się tu cegielnia i cukrownia, obecnie częściowo zachowane zabudowania folwarczne.

Górsk - kościół

Górsk - wzm. w 1233 r. jako wiślana kępa (Gorzk). W 1346 roku wielki mistrz Henryk von Dusemer przekazał wieś czynszową Górsk toruńskiemu konwentowi i komturowi określając przy tym granice. Od 1457 roku z nadania króla Kazimierza Jagiellończyka wieś należy do Torunia. W 1773 roku wieś była zamieszkana przez 338 mieszkańców, wszyscy byli ewangelikami. W latach 1805 - 1814 znacznie ucier­piała wskutek częstych przemarszów i kwaterunków wojsk francuskich i rosyjskich. Kościół parafialny p.w. św. Krzyża wzniesiony w 1613 roku dla gminy ewangelickiej, później po 1945 roku przejęty przez katolików. W sylwetce kościoła znajdziemy cechy baroku niderlandzkiego. Obok kościoła cmentarz z ciekawymi empirowymi grobowcami oraz kutymi krzyżami z XVIII wieku. Na północ od kościoła położony jest budynek plebani z l połowy XIX w o skromnych cechach klasycystycznych.

Leszcz - wzm. w 1285 r. (Heselech). Od 1527 roku należy do Leskich, później na początku XVII wieku przechodzi w ręce Świętosławskich. W połowie XVII wieku część majątku przechodzi na własność Torunia i jest następnie dzierżawiona m.in. w 1748 roku dzierżawcą jest toruński burmistrz Anton Giering. Od 1821 roku należy do rodziny Pohl. Z dawnego majątku pozostały zabudowania folwarku lecz sam dwór został zniszczony pod koniec II wojny światowej. W otoczeniu folwarku zdewastowany park krajobrazowy z XIX wieku. Około 500 m na zachód od folwarku grodzisko późnośredniowieczne funkcjonujące w XIV wieku - utożsamione z grodem Pipina (z Pigży).

Lążyn - kościół

Łążyn - wieś wzm. w 1376 roku (Lansen) kiedy to wielki mistrz krzyżacki Winrych von Kniprode nadał jej przywilej lokacyjny. W 1520 roku król Zygmunt III przekazuje wieś miastu Toruniowi. W 1734 roku należała do jezuitów z Torunia. Kościół parafialny p.w. św. Walentego, wzniesiony w 1898 roku jako neogotycki. Cmentarz przykościelny.

Łubianka - siedziba gminy, wzm. w 1414 roku (Lubań). W 1434 roku wielki mistrz krzyżacki Paweł von Russdorf nadają miastu Toruniowi. Przez całe następne lata wieś jest wydzierżawiana przez kamlarnię toruńską m.in. od 1846 roku należy do rodziny Strubing. Dwór z XIX wieku z zabudowaniami folwarcznymi. Dawny zajazd oraz młyn z początku XX wieku.

Nowy Dwór - wieś dawniej folwark należący do majoratu ostromeckiego. Wymieniony w 1862 roku Neuhof był własnością Gotlieba Schoenborna. Zachowany zespół folwarczny wraz z parkiem dworskim z połowy XIX w. W parku pomnik przyrody - lipa drobnolistna o obwodzie 350 cm. Obok folwarku usytuowany jest budynek dawnych koszar wojskowych z II połowy XIX wieku, być może powstał według projektu K. F Schinkla.

Olek - wzm. w 1682 r. dawny majątek rycerski. W 1687 r. właścicielem jest Georg Lichtfuss, potem od 1808 roku J. Pohl. Od 1889 roku należy do Torunia. W 1920 roku lasy miejskie Torunia zostały podzielone na 4 rewiry, jeden z nich utworzono w Olku. Osada leśna położona nad Strugą Łysomicką (Piwnicką). Przy drodze leśnej do Zamku Bierzgłowskiego 2 głazy narzutowe (o obwodzie 420 - 570 cm) oraz w starej żwirowni głaz narzutowy o obwodzie 660 cm - pomniki przyrody nieożywionej. Pomnik upamiętniający zamordowanych harcerzy z okresu II wojny światowej oraz schron żelbetonowy z 1944 roku.

Ostromecko - stary pałac Mostowskich

Ostromecko - duża miejscowość wzm. już w 1222 roku (Ostromezk). W czasie wielkiej wojny krzyżacko - polskiej wieś poniosła szkody wykazane w Księdze Strat z 1414 roku. W następnych latach Ostromecko występowało jako majątek szlachecki należący kolej­no do Ostromeckich, Dorpowskich, Mostowskich i Schoenbornów. Ostatnimi właścicielami majoratu ostromeckiego byli von Alvenslebenowie, którzy opuścili majątek pod koniec wojny w 1944 roku. Około 1730 roku król August III nadał Ostromecku prawa miejskie, które nie zostało należycie wykorzystane. W 1921 roku majątek obejmował ponad 2.900 ha ob­szaru, czynna była gorzelnia parowa, młyn wodny i cegielnia. Wcześniej bo w 1893 roku została uruchomiona przez Ostromecko linia kolejowa: Fordon -- Unisław - Chełmża. Ostromecko posiada dwa wspaniałe pałace. Pałac Stary, położony w zach. części parku krajobrazowego, wzniesiony około 1730 roku w stylu saskiego rokoko Pałac Nowy został wzniesiony w 1849 roku według projektu słynnego K.F. Schinkla i rozbudowany w 1891 roku. Oba pałace są otoczone prawie 35ha zabytkowym parkiem krajobrazowym. W parku skupienie 64 drzew (lipy, dęby, kasztanowce, buki i wiązy) będące pomnikiem przyrody. Kościół parafialny p.w. św Mikołaja, Stanisława i Jana Chrzciciela, gotycki zbudowany w XV wieku. Kościół otoczony jest cmentarzem, na którym skupienie 5 drzew (lipy, żywotnik i kasztanowiec) będące pomnikiem przyrody. W parku pałacowym ponadto znajduje się częściowo zrujnowane mauzoleum - grobowiec rodziny von Alvensleben. Poza tym znajdują się tu dawne zabudowa­nia majątku, wytwórni wód mineralnych, budynek poczty dyliżansowej, dawny zajazd oraz cmentarz ewangelicki z XIX wieku. W centrum stoi pomnik upamiętniający uzyskanie Niepodległości z 1930 roku.

Pędzewo - wzm. w 1222 roku jako Pomszino. W 1415 roku wieś czynszowa w komturstwie toruńskim. Król Zygmunt I Stary nadał ją w 1520 roku miastu Toruniowi. W XVII i XVIII wieku miasto wydzierżawiło wieś torunianom m.in. w 1730 roku dzierżawcą jest von Bahrholtz. 1753  J.Giering a w 1770 roku N. Praetorius. Kościół filialny p.w. Najświętszego Serca Pana Jezusa, wzniesiono w 1843 roku. Do 1945 roku kaplica ewangelicka. Przy niej cmentarz ewangelicki z końca XIX w. z grobami rodziny Windmuller, dawnych właścicieli majątku Szerokie.

Pień -wzm. w 1222 roku (Pin). W I połowie XIII wieku właścicielem grodu był książę Świętopełk pomorski. Około 1414 roku Krzyżacy wznieśli tu skromny zamek siedzibę zakonnego prokuratora. W 1667 roku folwark należał do benedyktynek w Chełmnie. Niewielki dwór z początku XX wieku. Pomiędzy dawnym folwarkiem i Reptówką znajduje się grodzisko średniowieczne.

Pigża - wzm. w 1231 roku (Pipingsee) przez mistrza krajowego krzyżackiego Hermana Balka jako siedziba rycerza Pipina. W 1242 roku wieś została przekazana przez legata papieskiego Wilhelma z Modeny jako uposażenie szpitala św. Ducha w Toruniu. Wielki mistrz krzyżacki Michał von Kuchmeister przekazał ją w 1415 roku benedyktynkom toruńskim. W 1570 roku wieś nadal stanowiła własność benedyk­tynek, tak samo w 1667 roku. Po likwidacji klasztoru wieś była wydzierżawiana np. w 1786 roku dzierżawcą był Johann Kallien. Od 1851 roku należała do rodziny Sommer a od 1882 roku do końca II wojny światowej do rodziny Klug. Dwór murowany z początku XX wieku zbudowany dla Wilhelma Klug. W otoczeniu dworu park dworski z tego samego okresu, w którym występują 23 gatunki drzew (m.in. jodła biała, żywotnik i wierzba mandżurska).

Piwnice - radioteleskop

(foto T.Perlik)

Piwnice - Piwnice - wzm.w 1346 roku (Pivenz, Pifnitz) w nadaniu wielkiego mistrza Henryka Dusemera dla rycerza Tylmana. W 1429 roku komtur toruński Ludwik von Landsee nadał czynsz z folwarku w Piwnicach mieszczaninowi toruńskiemu Hannosowi von der Mersche. W 1570 roku właścicielem części majątku był Jakub Piwnicki herbu Lubicz a od 1799 roku Dominik Piwnicki. Od 1862 roku do 1920 roku majątek należał do rodziny Meister. Dwór z początków XX wieku w otoczeniu parku dworskiego z połowy XIX wieku, w którym występuje 17 gatunków drzew. Obserwatorium Astronomiczne UMK wraz z 2-ma radioteleskopami o średnicy 16 m i 32 m. Około 1,5 km na południe od wsi rezerwat przyrody „Las Piwnicki" utworzony w 1956 roku na powierzchni 37,20 ha.

Przysiek - pałac

Przysiek - jako osada wzm. w 1346 roku (Prseschek) w dokumencie wielkiego mistrza Henryka Dusemera, który uposażył nią kościół św. Jana Chrzciciela w Starym Toruniu. W 1457 roku król Kazimierz Jagiellończyk nadał wieś miastu Toruniowi. Od 1608 roku rada miejska Torunia założyła tam folwark, który w czasie wojny szwedzko - polskiej w 1659 roku został zniszczony. Właścicielami majątku przysieckiego byli w okresie 1883 -1886 Julius Freitag a w latach 1886 - 1940 rodzina Neumann. Dwór eklektyczny wzniesiony w 1739 roku, następnie w końcu XIX wieku przebudowany. Wokół dworu roztacza się park krajobrazowy, w którym występuje 38 gatunków drzew (najciekawsze: dąb czerwony, choina kanadyjska, daglezja i dąb szkarłatny). Na łąkach Przysieka skupienie 3 dębów o średnicy 388 - 477cm oraz przy drodze Toruń-Bydgoszcz dąb o średnicy 340cm, które objęte są ochroną w formie pomników przyrody. Obok dworu dawny budynek browaru przysieckiego z XVIII wieku oraz częściowo zrekonstruowany młyn z 1725 roku. Obok wsi tzw. stawy przysieckie powstałe w wyniku intensywnej eksploatacji złóż torfu przez mieszkańców Torunia i okolicy w celu pozyskania materiału opałowego. Przeciętna głębokość około l ,5 m. Wyrobiska w następstwie działania wód podskórnych zostały zasilane wodą tworząc zespół akwenów. Powierzchnia stawów około 15 ha. Tu bierze początek Kanał Główny odwadniający pradolinę rzeki Wisły na obszarze od Torunia do Czarnowa.

Różankowo - wieś utworzona w 1819 roku (Rosenberg) z części dawnego majątku w Piwnicach W latach 20-tych XIX wieku właścicielami majątku są Gali i Fleicher. Pod koniec XIX wieku jest własnością rodziny Weinschek. Istniejący dwór został wzniesiony na przełomie XIX i XX wieku, zapewne dla kapitana von Loga. Otaczający dwór park dworski pochodzi z I połowy XIX wieku. Na terenie parku można się doliczyć 32 gatunków drzew (m.in. jarząb szwedzki). Skupienie dwóch drzew: dąb szypułkowy i jesion wyniosły o średnicy 363 - 370 cm oraz skupienie 4 drzew (2 dębów, jesion wyniosły i buk pospolity odmiany czerwonej ) są uznane jako pomniki przyrody. Wokół wsi pozostałości z okresu II wojny światowej -- schrony tzw. „Tobruki".

Rzęczkowo - grodzisko

Rzęczkowo - wzm. w 1405r., kiedy to niejaki Wisske z Risschkow (z Rzęczkowa) otrzymał odszkodowanie od Krzyżaków. W latach 1423 - 24 Rzęczkowo jest wła­snością rycerską w komturstwie toruńskim. W 1570 roku własność szlachecka należąca do: Piotra Kijowskiego oraz Dawida i Barbary Rzęcz-kowskich. W 1606 roku część majątku należała do burmistrza toruńskiego Henryka Strobanda, którą przekazał w 1608 roku Toruniowi. W 1626 roku wieś była własnością Torunia. Rzęczkowo w la­tach 1725 - 28 stanowiło ośrodek klucza rzęczkowskiego, na który składały się wiatrak, majątek w Siemoniu, część Łążyna i Rzęczkowo. Przez na­stępne lata klucz rzęczkowski był dzierżawiony, m.in. w roku 1779 dzierżawcą był wiceburmistrz toruński Geret. W Rzęczkowie są zlokalizowane dwa grodziska; pierwsze późnośredniowieczne położone około 400 m na południe od centrum; drugie wczesnośredniowieczne przy drodze grunto­wej Łążyn - Skłudzewo. Dwór z przełomu XIX i XX wieku w otoczeniu parku dworskiego. Cmentarz ewangelicki z końca XIX wieku.

Skłudzewo - dwór

Skłudzewo - wieś wzm. w 1409 r. (Sklodzaw). W latach 1423-1424 majątek rycerski Bartolda i Pietrasza, podległy administracyjnie prokuratorii bierzgłowskiej. W 1594 roku w drodze zamiany Walerian Bystram przekazuje wieś miastu Toruniowi. W XIX wieku właścicielem wsi byli m.in. Freitag, Luttwitz, Salomon i Martin Mendelsohn. Dwór wzniesiony około 1864 roku dla Augusta Brauera z Bremy. Dwór otacza park krajobrazowy z połowy XIX wieku, w którym znajduje się 20 gatunków drzew a wśród nich dąb szypułkowy, nazwany „Dębem Hrabiny" o obwodzie 411 cm i platan klonolistny o obwodzie 310 cm - pomniki przyrody. We wschodniej części parku znajduje się grodzisko średniowieczne oraz cmentarz rodzinny z XIX wieku. Zespół dworsko - parkowy stanowi własność Fundacji Piękniejszego Świata.

Stary Toruń - osada wzm. w 1342 roku jako Antiąuum Thorun - miejsce pierwot­nej lokacji Torunia. W 1231 roku mistrz krajowy Herman Balk przeprawił się wraz z innymi braćmi zakonnymi przez Wisłę na wysokości ujścia Wierdzielewy (Strugi Zielonej) na drugą stronę, gdzie wzniósł swój grodek - Vogelsang. W 1236 roku w skutek częstych wylewów Wisły doszło do translokacji Torunia w okolicę dzisiejszej katedry św. Janów. Osada Stary Toruń nadal jednak funkcjonowała, ponieważ w 1346 roku tamtejszy kościół p.w. św. Jana Chrzciciela uposażył okolicznymi wio­skami wielki mistrz krzyżacki Henryk Dusemer. W 1454 roku król Kazimierz Jagiellończyk nadał ją Tilemanowi von Wege z Torunia. Później przez długie lata znajdował się tam folwark miejski.

Strzyżawa - miejscowość położona przy skrzyżowaniu dróg: do Bydgoszczy, Unisławia i Torunia. Wymieniona w 1667 roku w wizytacji Strzesza. W 1885 roku znajdowały się tu 3 domy zamieszkane przez 32 mieszkańców. W centrum wsi cmentarz ewangelicki z XIX wieku, na którym rosną 2 dęby szypułkowe o średnicy 600 cm i 325 cm wysokości 25 m - stanowiące pomnik przyrody.

Świerczynki - kościół

Świerczynki - wzm. w 1345 roku (Pippingsee) stanowiły część Pigży i były własnością szpitala św. Ducha w Toruniu. Wielki mistrz Michał Kuchmeister nadał ją w 1415 roku benedyktynkom, u których pozostaje do 1834 roku, czyli do czasu sekularyzacji klasztoru. Kościół parafialny p.w. św. Janów Chrzciciela i Ewangelisty, gotycki wzniesiony na przełomie XIII/XIV wieku. Przy kościele cmentarz rzymsko-katolicki oraz budynek plebani z końca XIX wieku.

Toporzysko - wieś wzm. w 1222r (Poresch). W 1522 roku jej właścicielami są bracia: Jerzy, Jan, Mikołaj i Augustyn z Leszcza a od 1600r A. Lichtfuss rajca toruński. Od 1855 roku majątek należy do rodziny Pohl, następnie do R. Hellwiga. Cmentarz ewangelicki z XIX wieku.

Toruń - miasto liczące 206 tyś. mieszkańców - stolica samorządowa woj. kujawsko - pomorskiego od 1999 roku. Miasto położone nad Wisłą i Drwęcą na skraju Puszczy Bydgoskiej. Prawa miejskie otrzymało w 1233 roku. Pier­wotnie funkcjonowały dwa osobne organizmy miejski; kupieckie Stare Miasto i rzemieślnicze Nowe Miasto, któ­re zostały połączone w 1454 roku. Miasto pełniło rolę przy­wódczą w okresie wojny 13-letniej w Związku Pruskim. W Toruniu zostały podpisane dwa traktaty pokojowe w 1411 i 1466 roku znane pod mianem pokoju toruńskiego. Od 1466 roku Toruń otrzymał od kolejnych królów polskich liczne nadania ziemskie, prawa oraz przywileje. W późnym średniowieczu Toruń był bardzo bogatym miastem, leżącym na kupieckich szlakach. W 1645 roku z inicjatywy królewskiej doszło do spotkania katolików protestantów znanego pod nazwą „Colloquium charitativum". Koniec XVII i cały XVIII wiek dla miasta to pasmo zniszczeń związanych z toczącymi się wojna­mi. Pomiędzy 28 kwietnia a 11 maja 1809 roku miasto było siedzibą Rady Stanu Księstwa Warszawskiego. Po uzyskaniu niepodległości w 1920 roku Toruń został siedzibą woj. pomorskiego. Toruń jest bardzo dużym ośrodkiem uniwersyteckim, kulturalnym i intelektualnym. Posiada także wiele znaczących zabytków m.in. ratusz staromiejski, katedrę św. Janów, kościoły: św. Jakuba, NMP, św. Piotra i Pawła, św. Krzyża, Dom Kopernika, Kamienicę Pod Gwiazdą, dobrze zachowane fortyfikacje miejskie z bramami i basztami średniowiecznymi, liczne spichlerze, kamienice mieszczańskie, ruiny 2-ch zamków oraz znakomicie zachowaną pruską twierdzę artyleryjską. Miasto posiada duży węzeł komunikacyjny drogowy i kolejowy oraz znakomicie rozwiniętą sieć szlaków turystyki pieszej i rowerowej. Od 1997 roku wpisane jest na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Naturalnego UNESCO.

Wałdowo Królewskie - wzm.w 1279 roku (Koemigl. Waldau). W 1438 roku majątek rycerski położony w prokuratorstwie pieńskim, należący do Wałdowskich. W 1570 roku własność szlachecka Ambrożego Wałdowskiego. W 1610 roku wieś nabywają benedyktynki z Chełmna i wypuszczają ją w dzierżawę. Do benedykty­nek należy do 1821 roku. Na obszarze należącym do leśnictwa Wałdowo znajduje się wiele pomników przyrody m.in. skupienie 6 daglezji zielonych o obwodzie 250 - 280 cm.

Zamek Bierzgłowski - portal

Zamek Bierzgłowski - wzm. w 1242 r. (Birgelow) jako gród krzyżacki. Według hipotezy Steinbrechta założony w miejscu pruskiego grodu należącego do Pipina a zdobytego przez Krzyżaków w 1232 roku. W latach 1386-1416 istniał tu folwark krzyżacki należący bezpośrednio do zamku. W latach 1270-1415 zamek był siedzibą komturstwa bierzgłowskiego. Od 1520 roku wieś należy do Torunia a od połowy XVIII wieku stanowi własność prywatną. Zamek krzyżacki został wzniesiony w latach 1263-1270 jako ceglany. Wokół zamku w latach 1260-1283 toczyły się liczne walki związane z kolejnymi powstaniami Prusów. W 1271 roku jeden z oddziałów pod wodzą Dziwana oblegał zamek. Podczas oblężenia Dziwan został śmiertelnie raniony z kuszy przez komtura Arnolda Kropfa. Po bitwie pod Grunwaldem zamek przejściowo zajęty przez Polaków. W czasie wojen szwedzkich został zniszczony i splądrowany. Powtarza się to podczas wojny północnej i wojen napoleońskich. Od 1929 roku dzierżawiony, później od 1933 roku kupiony przez biskupa chełmińskiego Stanisława Okoniewskiego. Po II wojnie światowej do 1992 roku w zamku mieścił się Zakład Opieki Społecznej. Doskonale zachowane założenie zamkowe składające się z zamku głównego, przedzamcza i bramy wjazdowej. Obok zamku park krajobrazowy, w którym występuje 25 gatunków drzew (żywotnik, cis, daglezja). W parku słabo widoczne 2 grobowce: Hasbacha i jego zarządcy. Przy drodze dąb szypułkowy o średnicy 418cm - pomnik przyrody.

Zarośle Cienkie - wieś powstała (w XX wieku) na gruntach należących poprzednio do majątku Szerokie (niem. Breitenthal) oraz osady Nowe Błota (niem. Neubruch). Okolicę tą nadał w 1457 roku król Kazimierz Jagiellończyk radzie miejskiej Torunia. W XVII wieku istniejący folwark Szerokie dzierżawiła i następnie kupiła rodzina Lichtfuss. Około 1788 roku miasto na powrót stało się właścicielem majątku. Od 1866 roku majątek należał do rodziny Windmuller a od 1923 roku do Feliksa Doruchowskiego herbu Niesobia. Po dawnym dworze pozostały: gruz oraz park dworski z 18 gatunkami drzew. Na terenie parku lipa drobnolistna o średnicy 345cm będąca pomnikiem przyrody. Cmentarz ewangelicki z przełomu XIX/XX wieku

Zławieś Wielka - kościół

Złąwieś Wielka - siedziba gminy, wzm. w 1414 roku jako Bosendorff. W latach 1437 - 38 wieś czynszowa w komturstwie toruńskim. Od 1457 roku z nadania króla Kazimierza Jagiellończyka należała do miasta Torunia. Od XV do początków XVII wieku istniał tam młyn wodny a w 1773 roku młyn wietrzny (wiatrak). Kościół neoromański p.w. św. Stanisława Kostki wzniesiony w latach 1896 - 98. Dawny cmentarz ewangelicki z końca XIX w, częściowo zniwelowany i wykorzystany jako parafialny. Budynek dawnego dworca kolejowego z początku XX w.