Pierwsze pewne wiadomości źródłowe o Nawrze pochodzą z XIII w. Wg dokumentu Heidenryka, biskupa chełmińskiego, wioska w 1248 r. stanowiła własność Fryderyka i Peregryna, rycerzy niemieckich, którzy otrzymali ją od zakonu krzyżackiego, władającego tym obszarem. W wyniku II pokoju toruńskiego (1466 r.) Nawra znalazła się w granicach państwa polskiego. Informacje o wsi i jej właścicielach z przełomu XV i XVI w. są bardzo skromne.
Wieś w XV w. była własnością Konopackich, w latach 1635-65 należała do Kruszyńskich zaangażowanych w sprawy publiczne i narodowe, od 1865 r., w związku z małżeństwem córki Władysława Kruszyńskiego, należała do rodu Sczanieckich aż do 1939 r. którzy kontynuowali tradycje patriotyczne i społeczne. Ich majątek był ważnym ośrodkiem polskości w okresie zaboru pruskiego; gościli tu wybitni ludzie kultury i nauki, wspomagani finansowo przez dziedziców, m.in. Oskar Kolberg, Julian Niemcewicz, Wojciech Kętrzyński, Kornel Ujejski.
Zgromadzili oni przez te lata pokaźny i cenny księgozbiór, zaliczany do największych prywatnych bibliotek na obszarze dawnych Prus Królewskich; następnie do 1945 r. Część dawnych bogatych zbiorów bibliotecznych gromadzi dziś Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu.
Zabytki.

     Zespół pałacowo -parkowy: klasycystyczny pałac wzniesiony został w latach 1798-1804 przez architekta Hilarego Szpilowskiego (czołowego reprezentanta tzw. klasycyzmu warszawskiego) dla szambelana Konstantego Kruszyńskiego, zapewne na miejscu poprzedniego dworu. Boki pałacu flankują dwie symetrycznie rozmieszczone oficyny. Całość otoczona parkiem krajobrazowym o powierzchni 8 ha z przełomu XVIII i XIX w. (zaprojekto-wanym przez braci Larassów) z rozległym podjazdem i aleją na osi pałacu oraz stawem.
Od 1865 r. właścicielem był działacz narodowy, kolekcjoner sztuki Michał Sczaniecki. Pałac częściowo przebudowany ok. 1869 r. (m.in. podwyższenie o piętro). W 1940 r. obiekt zajęli Niemcy dokonując gruntownego przekształcenia wnętrz; po II wojnie światowej do 1953 r. mieścił dom wypoczynkowy Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, następnie do 1974 r. we władaniu PGR.

·      Klasycystyczny budynek dawnej karczmy z końca XVIII w., niski z ozdobnym portykiem, umiejscowiony blisko kościoła (ob. w rękach prywatnych).

·      Gotycki kościół p.w. św. Katarzyny Aleksandryjskiej zbudowano prawdopodobnie w XIV w. z kamienia polnego, po zniszczeniach w czasie wojen szwedzkich odbudowany i przebudowany po 1661 r. kosztem Jana Kruszyńskiego. W późniejszym czasie dobudowano barokową wieżę zwieńczoną hełmem. Pierwotnie kościół nosił tytuł św. Mateusza, zaś w czasie wojen szwedzkich obrano na patronkę św. Katarzynę Aleksandryjską.
Kościół był gruntownie restaurowany w 1778-86 r. staraniem Konstantego Kruszyńskiego. Część wyposażenia barokowego z XVII i XVIII w., epitafium Kruszyńskich z 1815 r., fundacji Konstantego Kruszyńskiego, ołtarze boczne z przełomu XVII i XVIII w., późnorenesansowe stalle z pierwszej połowy XVII w., rokokowa ambona z trzeciej ćwierci XVIII w. W rokokowym ołtarzu głównym obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem z poł. XVII w. w sukience z 1767 r., wg legendy przywieziony z niewoli moskiewskiej przez Bernarda Kruszyńskiego. za czasów króla Jana Kazimierza. Wokół kościoła cmentarz, na którym m.in. groby Sczanieckich.

·      Grodzisko wczesnośredniowieczne (XIV-XV w.) ufortyfikowane rzadko spotykanym na terenie ziemi chełmińskiej podwójnym wałem wysokości około 6 m otaczającym tzw. majdan. Pomiędzy wałami znajdowała się fosa, dodatkowo podnosząca walory obronne grodu. Wzniesiono go nad wąwozem, wypełnionym kiedyś przez wody okresowych cieków wodnych oraz przy korycie rzeczki Browiny (Fryby).

                                                  Informację przygotował Tadeusz Perlik