Mogilno.  Historyczny ośrodek powiatu. Mogilno otrzymało prawa miejskie z rąk Władysława Jagiełły w 1398 r. Wtedy też miasto otrzymało swój herb - trzy krzyże przecinające się pośrodku niebieskiej tarczy. Już od XI w. i nominalnie aż do 1833 r. miasto było własnością klasztoru benedyktyńskiego. W czasach zaborów zostało silnie zgermanizowane, wtedy też stało się formalnie stolicą mikroregionu. Obok Strzelna, Mogilno jest najatrakcyjniejszą miejscowością tego obszaru. Od 26.09.1997 r. miasto jest zrzeszone w sieradzkim stowarzyszeniu zwanym Kapitułą Najstarszych Miast i Miejscowości w Polsce.

Cmentarz komunalny - grób-pomnik ks. P. Wawrzyniaka
Cmentarz powstał w 1811 r. i jest jedną z najstarszych funkcjonujących nekropolii w Polsce. Do II wojny światowej stał tutaj drewniany kościół św. Klemensa, który spłonął podczas wycofywania się wojsk niemieckich i nigdy nie został odbudowany. Obecnie na jego miejscu znajduje się kaplica. Przy głównej alei wzrok przyciąga imponujący grób-pomnik autorstwa poznańskiego architekta S. Cybichowskiego. Upamiętnia on ks. Piotra Wawrzyniaka, który jest najważniejszą postacią związaną z ziemią mogileńską. Był on proboszczem parafii św. Jakuba a także opiekunem należącego do niej przyklasztornego kościoła św. Jana. Uznawany jest za jedną z czołowych postaci pracy organicznej w Wielkopolsce, jego działania walnie przyczyniły się do zachowania polskiego stanu posiadania oraz polskiej kultury przed germanizacją. Pogrzeb księdza był wielką manifestacją polskości. Oprócz pomnika ks. Wawrzyniaka znajdują się tutaj także kaplice grobowe z XIX i początku XX w., groby poległych w latach 1919-20 w Powstaniu Wielkopolskim, podczas wojny polsko-bolszewickiej i podczas II wojny światowej oraz poległych żołnierzy radzieckich i jeńców serbskich.

Kościół farny p.w. św. Jakuba Większego Apostoła
Kościół był fundowany w ok. 1145 r. przez rycerza Zbyluta z rodu Pałuków i przekazany w całości benedyktynom mogileńskim. Był to kościół parafialny dla osady przyklasztornej, a potem dla miasta. Pierwsza świątynia była albo drewniana, albo w stylu romańskim. Obecny kościół jest późnogotycki i jednonawowy. Z okresu budowy kościoła zachowały się 4 portale gotyckie. W środku na ścianie ołtarzowej umieszczono późnogotycki krucyfiks z ok. 1511 r. , zaś dwa boczne ołtarze w stylu rokokowym pochodzą z 2. poł. XVIII w. W kruchcie od strony zachodniej znajduje się kamienna kropielnica z początku XVI w., a na ścianie tablica ku czci ks. P. Wawrzyniaka, który był proboszczem tej parafii. Na dawnym cmentarzu przykościelnym znajduje się dzwonnica z XVIII w. Kościół farny w Mogilnie znajduje się na Wielkopolskiej Drodze św. Jakuba, wiodącej do Santiago de Compostela

Duszno – wieś w Polsce położona w województwie wielkopolskim, w powiecie gnieźnieńskim, w gminie Trzemeszno. We wsi znajduje się neogotycki kościół pw. św. Doroty z 1865, a w pobliżu wzniesienie Wału Wydartowskiego z wieżą widokową.

Wydartowo – wieś w Polsce położona w województwie wielkopolskim, w powiecie gnieźnieńskim, w gminie Trzemeszno. W Wydartowie, znajduje się zabytkowa kuźnia w dobrym stanie z XIX wieku. Od wielu już lat na nieczynnym kominie kuźni gniazdują bociany.

Tuż przy kuźni, w stronę Kruchowa znajduje się pomnik upamiętniający rozstrzelanie w tym miejscu, w 1939 roku 5 osób, członków Straży Obywatelskiej, broniącej Ziemi Mogileńskiej.

Trzemeszno – miasto w woj. wielkopolskim, w powiecie gnieźnieńskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Trzemeszno. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. bydgoskiego. Położone jest nad jeziorami Klasztornym i Popielewskim na Pojezierzu Gnieźnieńskim. Osada Trzemeszno otrzymała prawa miejskie ok. 1382 roku. W 1776 r. z inicjatywy opata Michała Kosmowskiego powstało w Trzemesznie polskie gimnazjum. Zostało rozwiązane w 1863 roku po gremialnym uczestnictwie uczniów w powstaniu styczniowym (ponownie otwarte trzy lata później). Obecnie nosi nazwę Zespołu Szkół Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącego im. Michała Kosmowskiego. We wrześniu 1939 obroną Trzemeszna kierował dowódca Straży Porządkowej, rzeźnik Andrzej Marchlewicz. Jego oddział stawiał opór Niemcom do 11 września, atakując straż przednią Wehrmachtu i likwidując niemieckich spadochroniarzy. Oddział ten toczył walki w okolicznych miejscowościach, m.in. w Kruchowie, Jastrzębowie i Niewolnie. Ogółem poległo 50 obrońców Mogilna .Z Trzemeszna pochodzili m.in.: Jan Kiliński i Jędrzej Moraczewski.

                                                              

                                                                     Materiał opracował Zdzisław Grabowski.