Wycieczka autokarowa uczestników

"Wędrówek Rodzinnych" -Ziemia Dobrzyńska

16.11.2019 r.

Organizatorzy:  Oddział Miejski PTTK im. Mariana Sydowa w Toruniu.

Prowadzący – Zasłużony instruktor krajoznawstwa Henryk Miłoszewski.

W wycieczce autokarowej uczestniczyło 47 osób.

Sprawozdanie z wyjazdu:

      Wczesnym rankiem grupa wyjechała autobusem z Torunia na Ziemię Dobrzyńską. Wycieczka odbyła się na autorsko opracowanej przez prowadzącego Henryka Miłoszewskiego trasie z iście zegarmistrzowską precyzją zwiedzania potrzebną by w tak krótkim czasie zwiedzić tyle miejsc.

1. CZARNE – drewniany kościół i klasycystyczny dwór.

Drewniany kościół p.w. Świętego Michała Archanioła z 1793 r. Proboszcz: ks. Henryk Wysocki.

Świątynia jest drewniana o konstrukcji zrębowej na kamiennym podmurowaniu, posiada wieżę o konstrukcji słupowo-ramowej nakrytą dachem namiotowym.

Wystrój wnętrza pochodzi z XVIII i XIX w. Na uwagę zasługują: ambona, prospekt organowy, konfesjonał oraz barokowe ławy z XVIII w. Ciekawe są także: rzeźby oraz polichromia późnobarokowa z połowy XIX w.

Dwór wybudowany został w 2 poł. XIX w. Obecnie mieści się w nim szkoła. Jest to budowla o cechach późno klasycystycznych, murowana z cegły, dwukondygnacyjna z parterowym skrzydłem po stronie wschodniej oraz wieżą po zachodniej i tarasem w narożniku przy części centralnej. Wzniesiona została na jednej osi z kościołem. Dwór otaczają pozostałości skromnego parku krajobrazowego z końca XIX w.

2. TŁUCHOWO – tablica i mogiła powstańców styczniowych oraz pomnik ofiar 1939-45.

We wsi znajduje się neogotycki kościół Wniebowzięcia NPM z dzwonnicą, z lat 1886–88, na którym umieszczona jest tablica „Ku pamięci Bohaterskich Parafian Tłuchowskich, uczestników Powstania Styczniowego w latach 1863-1864, w 150 rocznicę walk o niepodległość Ojczyzny.
Obok kościoła usytuowany jest stary cmentarz parafialny z grobowcami okolicznych ziemian (nagrobki rodów: Podczaskich i Cieślińskich) oraz mogiła powstańców styczniowych

W centralnym punkcie wsi znajduje się pomnik dla uczczenia pamięci wszystkich ofiar wojny 1939-1945 z terenu gminy Tłuchowo.

3. DOBRZYŃ nad Wisłą – zwiedzanie miasta.

Początki Dobrzynia jako grodu sięgają XI w., została tam założona kasztelania. W 1228 r. Konrad Mazowiecki osadził w Dobrzyniu zakon rycerski Braci Dobrzyńców mających stanowić obronę przed Prusami. W XVI i XVII w. miasto przeżywa rozkwit, który kończy zniszczenie w czasie potopu szwedzkiego (XVII w.). Miasto nie odzyskało już swojej świetności, w XVIII i XIX w. następował jego dalszy upadek. Miasto posiadało aż  osiem kościołów, z których przetrwał tylko jeden. Zwiedzanie rozpoczęliśmy od zabudowy prostokątnego rynku, dalej były fragmenty ruin kościoła św. Krzyża przy ulicy farnej (wzniesionego w końcu XIII w. a zniszczonego w 1656 r.), weszliśmy na znajdujące się nad Wisłą wzniesienie-grodzisko zwane „Górą Zamkową” z pozostałościami grodu kasztelańskiego funkcjonującego od XI do XIV w., na końcu przeszliśmy do kościoła pofranciszkańskiego p.w. Wniebowzięcia NMP z XIII/XIV w., wielokrotnie przebudowywanego (ostatnio  na pocz. XX w.). Wyposażenie głównie barokowe. Ołtarz główny z początku XIX w. klasycystyczny, przeniesiony z Zakroczymia. Ponadto na uwagę zwiedzających zasługują: kaplica św. Walentego, krucyfiks barokowy z XVIII w. i marmurowa płyta nagrobna generała wojsk polskich Damazego Mioduskiego. Do kościoła przylega trójskrzydłowy klasztor pofranciszkański z końca XVIII w. (posiadający z kościołem wspólny wirydarz).

4. PŁOMIANY – klasycystyczny dwór z 1815 r.

Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1306 r. W 1390 r. część wsi posiadał Jan z Płomian, który w 1409 r. dowodził obroną grodu dobrzyńskiego. Po zdobyciu grodu Krzyżacy ścięli tego dzielnego obrońcę. Po śmierci Aleksego, potomka Jana, spadkobiercy sprzedali wieś Marcinowi Chełmickiemu herbu Nałęcz. Był on już posiadaczem innych majątków, m. in. części Małej Chełmicy i Suradowa. Od 1735 r. majątek należał do Chełmickich i należał do nich ponad 300 lat. W 1874 r. majątek należał do Pruskich, którzy byli znanymi działaczami społecznymi i gospodarczymi. Ostatnim właścicielem był Józef Żychliński, który należał też do grona wybitnych działaczy społecznych, gospodarczych oraz narodowych na ziemi dobrzyńskiej. Prowadził aktywne życie społeczne i był mocno zaangażowany w hodowlę trzody chlewnej. Po wybuchu II wojny światowej Żychliński, podobnie jak większość ziemian dobrzyńskich, został aresztowany, wywieziony w okolice Królewca i zamordowany.

5. DYBLIN – zespół dworski z 1 połowy XIX w.

Miejscowość wymieniona w 1395 r. wraz z nazwiskiem właściciela, rycerza Dobiesława, skarbnika ziemi dobrzyńskiej. Na przełomie XIV i XV w. wieś należała do Dobiesława Dyblińskiego, który pełnił urząd łowczego dobrzyńskiego. W 1872 r. majątek po ojcu, Adamie Paprockim odziedziczyła córka, Karolina, żona Jana Pruskiego herbu Leliwa. Pruscy należeli do znanych działaczy gospodarczych i społecznym z ziemi dobrzyńskiej. Ostatnim właścicielem majątku w Dyblinie był Tadeusz Pruski, który wziął udział w kampanii wrześniowej 1939 r. (zmarł w 1943 r. w berlińskiej Moabicie). We wsi zachował się zespół dworski z 1 połowy XIX w. w skład którego wchodził późno-klasycystyczny dwór otoczony parkiem z początku XIX w., oficyna dworska oraz odrestaurowany spichlerz (ob. restauracja), z końcu XIX w. Dybliński dwór był dosyć skromną rezydencją, ale jego reprezentacyjną funkcję podkreślał imponujący portyk. Dodatkowo był on flankowany z bliska dwoma drzewami i perspektywie długiej alei dojazdowej budynek reprezentował się nie jak dwór, ale jak imponujący pałac.

6. GROCHOWALASK – drewniany kościół z 1784 r.
Kościół p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego, wzniesiony w 1784 r. przez Szymona Grochowalskiego. Drewniany o konstrukcji zrębowej, orientowany. Na dachu baniasta sygnaturka z latarnią. Wystrój wnętrza XVIII – XIX w. Na uwagę zasługują: kropielnica granitowa prawdopodobnie średniowieczna, feretrony z XVIII w., obrazy XVIII w. oraz marmurowa płyta nagrobna Teresy Wűthmann (zm. 1848 r.).

7. WIELGIE – drewniany kościół i ruiny pałacu

Zabytki w Wielgiem nie mają szczęścia. Stary drewniany kościół z XVIII w. jeszcze stoi, choć zmierza ku ruinie a pałac już nią jest. Drewniany kościół p.w. św. Wawrzyńca wzniesiony został w połowie XVIII w. Jest to budowla konstrukcji zrębowej, oszalowana. Obecnie zabytkowa świątynia ze względu na zły stan techniczny jest zamknięta i niszczeje. Obok wybudowano nowy murowany kościół do którego przeniesiono część starego wyposażenia.

Budynek pałacu wzniesiony został ok. 1900 r. przez ówczesnego właściciela majątku Wielgie, hrabiego Tadeusza Miączyńskiego. Głównym powodem jego budowy był przyjazd cara Rosji Mikołaja II , który przybył do wielickich lasów na polowanie. Była to budowla murowana z cegły, piętrowa, zbudowana w stylu eklektycznym. Po II wojnie światowej po przejęciu majątku przez Skarb Państwa, w latach 1948-88 w pałacu mieściła się szkoła podstawowa. Następnie w latach 1989-90 w budynku swoją siedzibę miała Gminna Spółdzielnia Samopomoc Chłopska.

W 1990 r. budynek pałacu zostaje opuszczony i pozostawiony bez opieki. Od tego momentu rozpoczyna się jego dewastacja i budowla popada w ruinę. Ruiny pałacu otacza zaniedbany park krajobrazowy założony w połowie XIX w. w stylu angielskim o powierzchni 18 ha.

8. ZADUSZNIKI – kościół z lat 1873-75 i pałac z 3 ćw. XIX w.

Nazwa osady, Zaduszniki pojawia się po raz pierwszy w 1321 r., w akcie rozgraniczania diecezji płockiej i włocławskiej, jako własność parafii szpetalskiej. W 1858 r. nabywa je Hipolit Dunin-Wąsowicz, który poprzez odziedziczenie Jasienia, zakup Wyczałkowa i Kamienia Kmiecego stał się posiadaczem jednego z większych majątków w tym czasie na ziemi dobrzyńskiej. W 3 ćw. XIX w. wybudowano pałac. W 1921 r. w drodze licytacji Zaduszniki zostały kupione przez Gustawa Woyniłłowicza, który był ich właścicielem do 1939 r.

Kościół p.w. Nawiedzenia NMP w Zadusznikach został wzniesiony w latach 1873-75. Stoi na miejscu poprzedniej świątyni, która spłonęła w 1831 r. Obecny murowany kościół zbudowano w stylu neogotyckim według projektu Henryka Marconiego. 
Dwór późno-klasycystyczny z 3 ćw. XIX w. Budynek wzniesiony na planie prostokąta, murowany z cegły i otynkowany, podpiwniczony. Jedenastoosiową fasadę zdobi wgłębny portyk kolumnowy, zwieńczony pseudo-barokowym frontonem. Część środkowa dworu jest parterowa, nakryta dwuspadowym dachem. Po 1945 r. w pałacu urządzono szkołę, która istnieje do dziś.

9. BOBROWNIKI – ruiny zamku

Historia Bobrownik nierozerwalnie związana jest z historią ziemi dobrzyńskiej, która ze względu na peryferyjne położenie w Koronie Polskiej i bliskie sąsiedztwo krzyżackie była w XIV i XV w. areną ważnych wydarzeń politycznych. Po podpisaniu ugody w Raciążku w 1404 r. Bobrowniki wraz z ziemią dobrzyńską wykupione zostają z rąk krzyżackich. Po wybuchu wielkiej wojny z Zakonem w 1409 r. zamek oblegany jest od 20 do 28 sierpnia przez Krzyżaków, którymi dowodził sam mistrz Urlyk von Jungingen, i zdobyty. Oddziały polskie wkraczają ponownie do zamku w 1410 r. Od tego czasu zamek stał się siedzibą starosty dobrzyńskiego i miejscem sądów grockich.

Zamek w Bobrownikach powstał prawdopodobnie ok. połowy XIV w. Jego fundatorem był książę dobrzyński Władysław Garbacz. Był siedzibą książęcą, starostów książęcych, wójtów krzyżackich i starostów królewskich. Obiekt był dwuskrzydłowy, wzniesiony na planie kwadratu), otoczony murami obronnymi i fosą, z jedną bramą wjazdową oraz wieżą obronno-sygnalizacyjną. Dookoła rozmieszczone były budynki gospodarcze. Obecnie śladem dawniej świetności obiektu są jedynie elementy murów obronnych oraz wieży.

Zamek bobrownicki zbudowany został na planie zbliżonym do kwadratu o boku około 46,5 m.
W narożniku południowo-wschodnim obiektu usytuowano czworoboczną wieżę (10,7 x 11,2 m). Główny budynek mieszkalny, o wymiarach około 46 x 15 m, mieścił się w skrzydle zachodnim. Skrzydło wschodnie zajmowały pomieszczenia gospodarcze.

Budowlę bobrownicką wzniesiono z kamienia eratycznego i cegły, łączonych zaprawą wapienną.

W czasie wojny 1655-60 zamek wraz z archiwum grodzkim został spalony przez Szwedów, mimo to na początku XVIII w. był on jeszcze w niewielkim stopniu użytkowany. W 2 poł. XVIII w. obiekt był już bardzo zniszczony. Po 1815 r. rząd Królestwa Polskiego zezwolił na rozbiórkę zamku w celu pozyskania materiału budowlanego.

                                                                      Sprawozdanie opracował: Tadeusz Perlik.

        Relacja fotograficzna T. Perlik.