- Autobusem MZK linii 20 uczestnicy dotarli na obrzeżu nowo powstającego osiedla mieszkaniowego Glinki, budowanego na terenie dawnych obozów jenieckich z II wojny światowej.
Nieliczni uczestnicy którzy nie przestraszyli się silnie wiejącego wiatru wycieczkę rozpoczęli od obejrzenia obelisku z tablicą upamiętniającą  ofiary niemieckiego i sowieckiego totalitaryzmu, odsłoniętego przez Władze Torunia – 8 maja 2019 r.

Obozy Jenieckie na Glinkach w Toruniu (Stalag XX A Thorn oraz Stalag XX C – obozy dla żołnierzy i podoficerów). W pierwszej fazie (1939-40) powstały obozy jenieckie dla żołnierzy WP. W drugiej fazie (od 1941) rozbudowano Stalag XX A w kierunku Glinek z przeznaczeniem dla jeńców radzieckich (żołnierzy z wszystkich republik Związku Radzieckiego).
Na Glinkach znajdował się Stalag XX C, był to ogromny zespół baraków umieszczony pomiędzy ul. Poznańską a ul. Szubińską na powierzchni ok. 92 ha (same baraki zajmowały 36 ha). W obozie głównie przetrzymywani byli jeńcy radzieccy (okresowo jeńcy angielscy, włoscy, australijscy) a dzienna liczba ofiar wywożonych na cmentarz to 3-6 wozów wypełnionych zwłokami.
Ogółem w obozach przebywało 54 637 jeńców wojennych (najwięcej bo 21 181 Rosjan, 15 197 Włochów, 12 296 Brytyjczyków i 5 322 Francuzów).

Po wycofanie się Niemców (w 1945 r.) z Torunia niezniszczoną część obozu przejmują wojska radzieckie i  NKWD, umieszcza się w nim jeńców niemieckich sprowadzonych z całych Niemiec oraz ludność cywilną z Torunia i Pomorza. Obóz funkcjonuje jeszcze przez kilka lat po wojnie (przynajmniej do 1947 r.), liczbę uwięzionych szacuje się na ok. 30 tys. osób a liczbę ofiar na ponad 8 tysięcy. Zmarłe osoby chowano w masowych grobach na terenie obozu, część mogił odkryto dopiero w ostatnich latach a szczątki ekshumowano i pochowano w Bartoszach koło Ełku.

-  Po wysłuchaniu informacji udzielonej przez prowadzącą oraz po chwili zadumy przy pomniku grupa przemaszerowała przez Glinki i lasem do kolejnego pomnika-mogiły 136 poległych przy wyzwalania Torunia Żołnierzy Radzieckich.    

Pomnik Żołnierzy Radzieckich na Glinkach znajduje się na obrzeżu toruńskiego poligonu, wykonany w 1948 r. według projektu Stefana Narębskiego. Składa się z leżącej na kopcu ziemnym betonowej płyty z gwiazdą i stojącego na niej betonowego obelisku wysokości 4 m. Na ścianie obelisku znajdowały się dwie płyty brązowe z napisami (jedna w języku rosyjskim a druga w języku polskim) po których nie ma śladu (może i dobrze ze względu na treść). Umieszczona obecnie jest tablica z napisem: W hołdzie spoczywającym w tej mogile 136 żołnierzom Armii Sowieckiej poległym w walce z Niemcami w 1945 roku. Po czerwonej gwieździe znajdującej się na szczycie obelisku jak i po ozdobnych żeliwnych łańcuchach (na betonowych słupkach) okalających płytę nie ma śladu – obecnie całość pomnika zaniedbana, niewidoczna bo zarośnięta lasem i trudno dostępna.

- Dalej uczestnicy pomaszerowali obrzeżem toruńskiego poligonu artyleryjskiego.
Toruński poligon – czynny poligon artyleryjski, znajduje się częściowo w lewobrzeżnych dzielnicach Torunia (Stawki i Podgórz), a częściowo na terenie południowym powiatu toruńskiego i zajmuje pow. ok. 12 400 ha. Poligon ten należy do najstarszych w Polsce i na świecie. Na jego obrzeżu mieściła się mniejsza hala dla balonów na uwięzi (1909 r.; okolica ulic Okólnej i Drzymały). Rozebrano ją w 1955 r. W prawobrzeżnym Toruniu znajdowała się większa hala – dla sterowców (1909-11 r.), w okolicy ul. Balonowej, a pomiędzy ulicami Bema, św. Józefa, Grunwaldzką i Szosą Chełmińską funkcjonowało lądowisko balonów.

Poligon toruński ma prawie 16 km długości z północy na południe i 13 km szerokości ze wschodu ku zachodowi. W przeszłości obszar obecnego poligonu z uwagi na bardzo liche piaszczyste gleby był słabo wykorzystywany gospodarczo i w dużej części niezamieszkały, chociaż przetrwały nazwy dawnych wsi i przysiółków takich jak Fryze, Dębiniec, Kuchnia, Pieczenia, Popioły lub Popiołowo, Wygoda i Wódek. Poligon służy przede wszystkim żołnierzom Centrum Szkolenia Artylerii i Uzbrojenia im. gen. Józefa Bema w Toruniu, choć także bywa terenem ćwiczeń wojsk NATO.

- Mijamy teren strzelnicy myśliwskiej i z daleka obozowisko wojskowe, następnie przedostajemy się wiaduktem na drugą stronę szosy szybkiego ruchu i docieramy do Fortu XII.

Fort XII Twierdzy Toruń - fort pośredni na terenie poligonu toruńskiego. Dawny Fort Va Urlich von Jungingen, dziś Władysław Jagiełło. Został zbudowany w latach 1889-1893 jako standardowy fort pośredni (bardzo podobny konstrukcyjnie do fortu VI) z cegły i betonu, na planie trapezu. Miał wzmacniać południową linię obronną miasta, jego ogień artyleryjski (z sześciu otwartych stanowisk) sięgał do miejscowości Popioły. Obiekt otaczała sucha fosa i wały ziemne, zaś jego załogę stanowiła 1 kompania piechoty zakwaterowana w 10 pomieszczeniach mieszkalnych.

Wkrótce po zakończeniu prac budowlanych przeszedł modernizację - wzmocnione zostało sklepienie poprzez położenie metrowej warstwy betonu, podwyższono wały ziemne. Ze względu na korzystne umiejscowienie w terenie fort był znakomicie zamaskowany; ostrzał z jego stoków, zamaskowanych dodatkową warstwą roślinności, sięgał do 800 m. W 1897 r. w lewym narożniku czołowym obiektu umieszczono stanowisko armaty kalibru 10 cm. Fort posiadał również dwa tradytory na 4 działa, zachowane do dnia dzisiejszego w ruinie. Od 1908 r. fort został eksperymentalnie otoczony drutem kolczastym pod napięciem, a na jego terenie wzniesiono niestosowaną w innych toruńskich warowniach betonową przeciwskarpę. Wnętrze fortu oświetlano przy pomocy motoru ropnego. Podobnie areną eksperymentu fort stał się w 1911, kiedy dokonano ćwiczebnego podminowania części murów opasowych zewnętrznych i wysadzono je w powietrze, by częściowo je w roku następnym odbudować. Obiekt stale służył jako koszary.

W 1920 r. wojska niemieckie zniszczyły umieszczone w forcie instalacje telefoniczną i telegraficzną oraz zabrały mechaniczne elementy wyposażenia. W latach 1920-22 fort stał pusty, następnie regularnie kwaterowano tutaj żołnierzy artylerii uczestniczących w ćwiczeniach na poligonie. W 1941 r. był czasowym miejscem przetrzymywania jeńców radzieckich skierowanych następnie do obozu na toruński Glinkach. Po wojnie wykorzystywany przez Wojsko Polskie.

Obecnie fort jest mocno zdewastowany -  straszy „oczodołami” wybitych otworów okiennych.

- Od fortu poruszamy się dalej skrajem poligonu i na teren miasta weszliśmy starą bramą poligonową z napisem „Artyleria Bóg Wojny”, następnie ulicami Stawek dotarliśmy na cmentarz ewangelicki na ul. Łącznej.

Cmentarz ewangelicki na ul. Łącznej

Nekropolia ta widoczna jest na pruskim planie miasta z 1903 r. „Stadtplan von Thorn und Umgebung nach amtlichen ergänzt und berichtigt bis zum Jahre 1903”, czyli „Planie miasta Torunia i okolic po oficjalnych zmianach i korektach, do roku 1903”. Niestety, odnośnie tego miejsca jedyne, czym dysponujemy, to hipotezy. Jedna to że mógł to być cmentarz wojskowy z końca XIX w., na którym chowano żołnierzy niemieckich zmarłych tragicznie podczas służby i ćwiczeń wojskowych lub z przyczyn naturalnych z tzw. Schiessplatz. Cmentarz spełniałby więc rolę cmentarza garnizonowego dla południowej części miasta.

Drugim śladem jest dokument archiwalny „Anlegung eines evangelischen Begräbnisplatzes in Stewken” czyli „Założenie cmentarza ewangelickiego na Stawkach” datowany na 1908 r.

Prawdopodobnie odbywały się tu pochówki zmarłej ludności wyznania ewangelickiego z okolic ul. Łącznej, Okólnej i Pstrowskiego oraz Białej i Łódzkiej (Stawki Południowe). Na cmentarzu można rozróżnić groby dorosłych i dzieci. Miejsce to zadbane, opatrzone jest tablicą informacyjną.

                                                                                    Opracował: Tadeusz Perlik.