12 lipca  - XLIX wycieczka piesza z cyklu „60 + z PTTK”.

 

       „I  rocznica wycieczek 60 + z PTTK – podsumowanie” to temat 49 wycieczki pieszo-krajoznawczej 60+ z PTTK, zorganizowanej przez Komisję Turystyki Pieszej Oddziału Miejskiego PTTK  w Toruniu.

            Obchody I rocznicy wycieczek 60+ z PTTK spowodowały, że dziś wyruszyliśmy poza Toruń, do Chełmży i Grzywny.

Chełmża – (pol. do1251r. Łoza, niem. Culmsee, Kulmsee -  miasto  w  Polsce  położone w województwie kujawsko-pomorskim, w  powiecie toruńskim,  na  zachodnim  brzegu Jeziora Chełmżyńskiego.

Większą rolę zaczęła Chełmża odgrywać od 1251 roku, kiedy stała się siedzibą biskupstwa chełmińskiego, uzyskując jednocześnie od biskupa HYPERLINK "https://pl.wikipedia.org/wiki/Heidenryk_(biskup_che%C5%82mi%C5%84ski)"Heidenryka prawa miejskie jako Culmensee. W tym samym roku zaczęto wznosić kościół katedralny, będący jednym z największych kościołów gotyckich na ziemi chełmińskiej. Wcześniej powstała fara chełmżyńska - w. Mikołaja.

Po zniszczeniach w wyniku najazdów pruskich i litewskich katedra została odbudowana, a prace przy niej trwały do około 1359 roku. W tym czasie korpus przyjął formę hali z masywem zachodnim, w którym – podobnie jak w Chełmnie – zrealizowano tylko jedną wieżę od północy, nadając jej wyjątkowo monumentalną formę.

W wyniku II pokoju toruńskiego kończącego wojnę

trzynastoletnią Chełmża, jak i cała ziemia chełmińska przeszła pod panowanie polskie, stając się częścią tzw. Prus Królewskich. Odbudowa ze zniszczeń wojennych przebiegała powoli, głównie dzięki działaniom kapituły.

W pierwszej połowie XVI w. pojawili się w mieście zwolennicy reformacji, jednak dzięki zdecydowanej postawie biskupów chełmińskich, będących właścicielami Chełmży, miasto pozostało katolickie. Pod wpływem reformacji likwidacji uległ jednak konwent franciszkanów. W 1531 wielki pożar zniszczył zabudowania miasta. Od końca wojny trzynastoletniej miasto nie odgrywało większej roli politycznej ani gospodarczej, będąc jedynie miejscem  ingresów  biskupów chełmińskich  oraz  synodów  prowincjonalnych.  Nie znalazło dobrych warunków rozwoju, żyjąc w cieniu większych miast – Torunia i Chełmna, było też niszczone przez pożary i wojny (przede wszystkim najazdy szwedzkie w latach 1626–1629 i 1655–1660). W drugiej połowie XVI w. Chełmża liczyła ok. 850 mieszkańców, a przed 1776 r. populacja miasta spadła do zaledwie ok. 520 osób.

            Ulicą Paderewskiego doszliśmy do wieży ciśnień. Od 2007r.  wpisana do rejestru zabytków.

Siedmiokondygnacyjna, czworoboczna wieża reprezentuje rzadkie połączenie stylu neogotyckiego z tzw. stylem wernakularnym. Zbudowano ją w latach 1900-1901 na potrzeby tworzonej wówczas sieci wodociągów miejskich. Na jej szczycie znajduje się otoczony fachwerkowym murem zbiornik wodny przykryty czterospadowym dachem. Obiekt jest w dalszym ciągu eksploatowany; w l. 2018-2019 został poddany renowacji.

            W latach 1897-1900 wzniesiono zaprojektowany przez  Reinharda HYPERLINK "  z  Torunia stojący do dziś ratusz. Ratusz w Chełmży jest neogotyckim budynkiem wzniesionym na planie prostokąta. Budynek posiada dwie reprezentacyjne fasady, jedną od strony ul. Hallera i drugą od strony rynku. W narożniku południowo-wschodnim znajduje się czworoboczna wieża, której ostatnie kondygnacje są poszerzone w stosunku do podstawy. Fasada od strony ul. Hallera jest ozdobiona dwoma trójkątnymi szczytami, podobne szczyty są w elewacjach bocznych. Obecnie ratusz jest siedzibą władz miejskich Chełmży.

            Ulicą Tumską dotarliśmy do bazyliki konkatedralnej Świętej Trójcy – dawnej katedry biskupstwa chełmińskiego. Od 1982 roku bazylika mniejsza a od 1994 roku konkatedra diecezji toruńskiej

Świątynię odwiedziło wielu polskich królów: Władysław Jagiełło, Kazimierz Jagiellończyk, Zygmunt August, Zygmunt III Waza wraz z synem Władysławem IV oraz Jan III Sobieski, który podarował kościołowi zdobyty podczas odsieczy wiedeńskiej i zachowany do dzisiaj czaprak Kara Mustafy. Obecni w niej byli również prezydenci Stanisław Wojciechowski oraz Ignacy Mościcki. W 1966 roku kazanie w kościele wygłosił prymas Stefan Wyszyński.

Jest to kościół gotycki, trójnawowy, o korpusie halowym, z transeptem i dwiema wieżami od zachodu, z których w pełnej wysokości zrealizowano tylko jedną (północną). Nawy boczne są dwa razy węższe od nawy głównej. Jego architektura łączy ze sobą elementy typowej architektury katedralnej, tj. transept, dwuwieżową fasadę i wieżyczki przy transepcie, z formami charakterystycznymi dla architektury zakonów żebraczych (franciszkanów i dominikanów), do których należy prostokątne prezbiterium bez obejścia. Z zewnątrz szczególnie bogato opracowany jest szczyt wschodni szczyt prezbiterium, dzielony blendami z maswerkami i zwieńczony sterczynami. Wnętrze jest przestronne, dzielone ośmiobocznymi filarami, wspierającymi sklepienia gwiaździste.

Działa tu nieprzerwanie Chór mieszany „Święta Cecylia” – najstarszy tego typu chór w Polsce, założony w 1869 r. Uhonorowany w 1996 r. najwyższym papieskim odznaczeniem „Pro Ecclesia Et Pontifice.

W 1950 roku piorun uderzył we wieżę katedry, która zaczęła płonąć i runęła na dach kościoła. Po pożarze wieżę prowizorycznie zabezpieczono przed deszczem. Taka prowizorka trwała do 1969r.

W 1950 roku wybuchł pożar, który zniszczył dachy, część sklepień nawy głównej, hełm wieży oraz belkę tęczową. Odbudowa w latach 1968-1971 przywróciła kościołowi dawny wygląd.

Ciekawsze zabytki wew.:

·       fragment płyty nagrobnej wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego Siegfrieda von Feuchtwangena zmarłego w 1311 roku

·       Grupa Ukrzyżowania z 1422 roku, z korpusem rzeźby Jezusa pokrytym skórą zwierzęcą oraz ludzkimi włosami - dzieło warsztatu toruńskiego lub gdańskiego

·       rzeźby z dawnego łuku tęczowego: krucyfiks, Matka Boska Bolesna, św. Jan Ewangelista i św. Maria Magdalena (z początku XVI w.)

·       stalle fundowane w 1519 roku przez biskupa Jana Konopackiego, przekształcone w początku XVII w., z fragmentami późnogotyckimi

·       nagrobek biskupa Piotra Kostki (zm. 1595 roku) w prezbiterium, z arkadową wnęką mieszczącą postać zmarłego przedstawioną jako śpiąca osoba – prawdopodobnie dzieło warsztatu krakowskiego

·       ambona z 1604, fundacji biskupa Wawrzyńca Gembickiego, przekształcona w 1676 roku

·       ołtarz główny z ok. 1650 roku, zrealizowany przez warsztat miejscowy według projektu  G. B. Ghisleniego,  fundacji biskupa Andrzeja Leszczyńskiego

·       obraz Zdjęcie z Krzyża według Rubensa (na podstawie grafiki), ok. poł. XVII w.

·       epitafium biskupa chełmińskiego Adama Kosa, zm. 1661 roku, z popiersiem zmarłego atrybuowanym G. Rossiemu

·       obraz Pokłon Trzech Króli Luki Giordano z przełomu XVII i XVIII w.

·       ołtarz Św. Krzyża, według projektu G. B. HYPERLINK ", ze zwieńczeniem w postaci korony, z poł. XVIII w.

·       ołtarz z obrazem przedstawiającym bł. Jutę, przypisywanym T. Kuntze (poł. XVIII w.)

Następny obiekt na naszej trasie to kościół św. Mikołaja – gotycki z 2. poł. XIII-pocz. XIV w., odbudowany po 1422 roku i przebudowany w XIX w. z dodaniem elementów neogotyckich. Pierwotnie kościół parafialny (fara) i cmentarny dla Chełmży. W latach 1827-1945 kościół ewangelicki, po 1945 roku początkowo kościół szkolny, w latach 1950-53 przejściowo parafialny, a obecnie kościół filialny w parafii św. Mikołaja. Zlokalizowany jest w obrębie miasta lokacyjnego, na południowy zachód od Rynku i od katedry, między ulicami Sądową i Strzelecką.

Jest to trójnawowy gotycki kościół z neogotyckim transeptem i masywną wieżą od strony zachodniej. Budynek jest murowany z cegły w wątku  wendyjskim, z użyciem kamienia polnego w dolnych częściach ścian. Prezbiterium jest przykryte sklepieniem krzyżowo-żebrowym z początku XIV wieku, natomiast nawy nakryte są drewnianymi stropami belkowymi.

Cukrownia „Chełmża” - zbudowana w 1882 przez niemiecką spółkę akcyjną, największa w ówczesnej Europie, znajduje się naprzeciwko stacji kolejowej w Chełmży. Pierwszą kampanię cukrowniczą rozpoczęto 25 września 1882 roku.

W roku 1904 została zniszczona przez pożar, odbudowana w 1905 r. W latach 1911–1914 średnia roczna produkcja cukru przekroczyła 31 tys. ton, po I wojnie światowej największa cukrownia w Polsce, w latach 1921/1922 wytworzyła 10 tys. ton cukru, a w latach 1926/1927 – 33 tys. ton.

Po II wojnie światowej nadal czynna, stała się podstawą do utworzenia kombinatu przemysłowego Chełmża, produkującego nie tylko cukier, ale także artykuły z produktów ubocznych, powstających przy przerobie cukru.

W październiku 2000 roku większościowy pakiet akcji przejął koncern Nordzucker AG.

            Z pomostu na Jeziorze Chełmżyńskim popatrzyliśmy na panoramę miasta i ruszyliśmy w kierunku Grzywny.

Grzywna – gmina Chełmża. Wzmiankowana 1285 roku (Gryuena). W 1293 roku Krzyżacy przekazali ją biskupowi kujawskiemu Wisławowi. Pleban w Grzywnie został wymieniony już w 1300 roku, a parafia w 1445 roku. W XIV wieku wieś była podzielona na dwie części: biskupią i szlachecką.  Przynajmniej od 1667 roku przy wsi funkcjonował folwark wymieniany jako Brunau, będący samodzielną częścią dóbr królewskich. Każda z części wsi posiada własne dzieje, związane z właścicielami i ich działaniami. W 1772 roku folwark włączono do pruskiej domeny, a dobra kościelne skonfiskowano. Ciekawostki krajoznawcze: 3 dwory w 3 dawnych częściach miejscowości w: Grzywnie Szlacheckiej, Grzywnie Biskupiej oraz Grzywnie Domenie. Przy dawnych siedzibach ziemskich zachowane są relikty parków dworskich. Kościół  parafialny św. Katarzyny Aleksandryjskiej, gotycki, zbudowany z fundacji biskupów kujawskich po 1293 roku. (Informacja: Henryk Miłoszewski).

Uczestniczka wycieczek 60+ z PTTK, Gabrysia Czerwonka, ugościła nas w swoim ogrodzie częstując przepyszną szarlotką oraz herbatkami ziołowymi. Dziękujemy!!!

Tutaj nastąpiło podsumowanie wycieczek 60 + z PTTK.  Przewodnicząca Komisji Turystyki Pieszej, Teresa Karasiewicz, przedstawiła informacje o tych imprezach. Od 13 lipca 2022r. do 12 lipca 2023r. odbyło się 49 wycieczek, w których wzięło udział 863 uczestników. Łącznie przeszliśmy 4179 kilometrów. Brawo!!!

Gabrysia Czerwonka, jako pierwsza z naszego grona, zdobyła odznakę krajoznawczą O.K. „Znam Toruń”. Gratulacje!!! Odznakę wręczyła Teresa Karasiewicz, członkini Zarządu Oddziału Miejskiego PTTK w Toruniu.

Podziękowania otrzymały osoby prowadzące wycieczki pieszo-krajoznawcze 60+ z PTTK, a uczestników zachęcano do udziału w kolejnych wycieczkach.

 

49 wycieczkę 60+ z PTTK zakończyliśmy w Grzywnie. Przeszliśmy 7 kilometrów.

Następna wycieczka 19 lipca 2023 roku.

 

Spotykamy się o godz. 10.00 na pl. Rapackiego przy fontannie Cosmopolis.

Tematyka wycieczki  „Parki kultury i rekreacji – część II”. 

Długość przejścia wyniesie 5 km.

 

Wycieczkę poprowadzi przodownik turystyki pieszej PTTK Teresa Karasiewicz.

 

 

ZAPRASZAMY!!!

Relację przygotowała: Dorota Dobrańska

przodownik turystyki pieszej PTTK.