LXIV wycieczka piesza z cyklu „60+ z PTTK”
25 października 2023 r.
Celem 64 wycieczki pieszo-krajoznawczej z cyklu „60+ z PTTK” była Barbarka oraz Miejsce Pamięci Narodowej Barbarka. W trakcie wycieczki poznaliśmy również historię pomnika „ Dzieci Polskie Matce Polski”.
Spotkaliśmy się na pętli Wrzosy I przy ul. Pawiej i ruszyliśmy w kierunku Barbarki. Kilkaset metrów od pętli autobusowej na Wrzosach, na skrzyżowaniu dróg stoi pomnik „Dzieci Polskie Matce Polski” w formie przydrożnej kapliczki. Uczniowie toruńskich szkół powszechnych zebrali pieniądze na dzieło wykute przez samego Ignacego Zelka. 25 maja 1933 roku dokonano odsłonięcia i poświęcenia pomnika. Aż do wybuchu wojny, co roku w Dniu Matki, pod pomnikiem odprawiano uroczyste nabożeństwa z udziałem dzieci.
W 1939r. naziści rozkazali mieszkańcom Wrzosów zburzyć pomnik. Ci jednak postanowili ocalić jego najważniejszą część, czyli płaskorzeźbę przedstawiającą Matkę Boską z Dzieciątkiem. Zabezpieczyli ją i dobrze ukryli przed okupantem, a fundament – zgodnie z poleceniem – rozebrali.
Dzieło Zelka przetrwało wojenną zawieruchę. Monument odbudowano wykorzystując pozostałości pierwotnego fundamentu. 8 czerwca 1947r. proboszcz parafii pw. św. Antoniego, ks. Wacław Grabowski poświęcił zrekonstruowany pomnik.
Po wykonaniu pamiątkowego zdjęcia ruszyliśmy duktem leśnym w kierunku leśniczówki Wrzosy. W miejscu odpoczynku Paweł, uczestnik naszych wycieczek, zapoznał nas z historią Barbarki, powołując się na pozycję książkową: Barbarka. Miejsce kultu, męczeństwa i pamięci – Sylwia Grochowina. Dk. Waldemar Rozynkowski.
- Pierwsze informacje o Barbarce pojawiają się w średniowiecznych źródłach pisanych w XIV wieku. W dokumencie z 1340 roku czytamy, że komtur bierzgłowski Jan Nothaft przekazał ją wraz ze znajdującą się karczmą i młynem obywatelom Torunia. W 1415r. osada podlegała administracyjnie komturowi toruńskiemu. Od 1517r. osada wraz z młynem należały do miasta Torunia. Osada młyńska wraz z należącymi do niej gruntami stanowiła własność Torunia przez około 450 lat. Toruńska zwierzchność nad Barbarką została zniesiona podczas zaborów mocą ustawy o ustroju gminnym z 2 marca 1850 roku. Po utracie przez miasto kontroli nad osadą, przez ponad 30 lat stanowiła ona własność prywatną. Pod względem administracyjnym osada znajdowała się wówczas w granicach gminy Mokre, stanowiąc odrębne sołectwo. Pod koniec XIX wieku władze miejskie Torunia dokonały jednak ponownego zakupu miejscowości. W tym czasie podjęto decyzję o jej zalesieniu. Wtedy Barbarką zaczęło interesować się wojsko, którego było coraz więcej w Toruniu, urządzając w jej sąsiedztwie stanowiska strzelnicze. Poza tym do Barbarki coraz częściej zaczęli przyjeżdżać zwykli mieszkańcy miasta. Okazuje się, że od przełomu XIX i XX wieku Barbarka zaczęła pełnić rolę miejsca rekreacji i wypoczynku. W 1839 roku dotychczasowy dzierżawca dóbr młyńskich przekazał prawa do dzierżawionych gruntów – w tym kościelnych – pochodzącemu z Torunia Heinrichowi Tilckowi. Nowy dzierżawca postanowił odbudować podupadłą kaplicę oraz ożywić kult św. Barbary. W kwietniu 1842 roku wzniesiono w krótkim czasie zachowaną do dzisiaj kaplicę. Wewnątrz znajdowała się figura św. Barbary z 1. połowy XV w., gotycka, która została przekazana do Muzeum Diecezjalnego w Pelplinie.
Pawle, dziękujemy!!!
Ruszyliśmy dalej Szlakiem Męczeństwa Narodu Polskiego (zielony szlak turystyczny). Okazało się, że kapliczka św. Barbary jest otwarta i obejrzeliśmy jej wnętrze. Idąc szlakiem zielonym dotarliśmy do Miejsca Pamięci Narodowej Barbarka.
Miejsce niemieckich egzekucji Polaków z Torunia i okolic
październik – grudzień 1939r.
Na ziemiach polskich wcielonych do Trzeciej Rzeszy władze okupacyjne przystąpiły do szybkiej germanizacji. Polityka ta zakładała usunięcie z tych terenów polskiej inteligencji. Jednak akcja eksterminacyjna objęła robotników, rolników i rzemieślników.
Do Torunia oddziały Wehrmachtu wkroczyły 7 września 1939 roku i rozpoczęła się wówczas niemiecka okupacja miasta trwająca 1974 dni. Pierwsze aresztowania Polaków w Toruniu nastąpiły w dniach 8-9 września 1939r. Miały one charakter prewencyjny i zastraszający. Niemieckie władze policyjne aresztowały wówczas kilkudziesięciu Polaków z Torunia i okolic, których osadzono w przedwojennym więzieniu przy ul. Piekary 53, tzw. Okrąglaku. Część z nich zwolniono w różnym czasie, po czym w październiku 1939 roku wielu z nich aresztowano ponownie.
Masowe aresztowania w Toruniu nastąpiły w dniach 17-21 października 1939r. Do stycznia 1940r. centralnym obozem dla aresztowanych Polaków był Fort VII. Ogółem było tam uwięzionych najmniej 1200 Polaków. Około 600 z nich zginęło w masowych egzekucjach od 28 października do 6 grudnia 1939 roku w lesie Barbarka. Lista ofiar obejmuje 298 Polaków (w tym 15 kobiet), którzy ponieśli śmierć jesienią 1939r. w masowych egzekucjach w lesie Barbarka.
Wśród ustalonych ofiar Barbarki najliczniejszą grupę zawodową stanowili rolnicy (91), następnie robotnicy (58), rzemieślnicy (36), nauczyciele (31), kolejarze (17) i pracownicy umysłowi (15). Wielu pomordowanych było zaangażowanych w polskim ruchu niepodległościowym w okresie I wojny światowe, w wolnej Polsce działało aktywnie w życiu publicznym, pełniąc funkcje w administracji państwowej, samorządach, organizacjach i stowarzyszeniach. Według okupanta stanowili oni „polską warstwę przywódczą”. Aresztowani byli także Polacy z powodów osobistych – konfliktów w okresie przedwojennym.
Wiek rozstrzelanych wahał się od kilkunastu lat do siedemdziesięciu. Najmłodszą zamordowaną osobą był Jan Kotlarek, który urodził się w 1927 roku i został „zamordowany przez gestapo w 1939r. w lesie Barbarka”. Najstarszą zaś osobą był Jan Brzeski urodzony w 1867r.
Pomordowani byli mieszkańcami Torunia, Chełmży, Brzeczki, Grębocina, Skąpego, Skłudzewa, Złotorii, Gostkowa, Zelgna, Grzywny, Brzozy, Czarnowa, Kamionek, Łubianki i Toporzyska.
W 1944 roku Niemcy usiłowali zatrzeć ślady swoich zbrodni i odkopali mogiły na Barbarce, paląc zwłoki zamordowanych. Tylko w jednej z masowych mogił zachowało się 87 ciał. Ekshumowano je i pochowano na cmentarzu przy ul. Grudziądzkiej w Toruniu.
Źródło informacji: Sylwia Grochowina, Jan Sziling – Barbarka miejsce niemieckich egzekucji Polaków z Torunia i okolic (październik-grudzień 1939).
Po opuszczeniu miejsca pamięci postanowiliśmy, że nie wracamy do Barbarki, tylko idziemy dalej ulicą Pawią.
64 wycieczkę z cyklu „60 + z PTTK” zakończyliśmy na pętli MZK Wrzosy I, przy ul. Pawiej. Przeszliśmy 7 km.
Następna wycieczka odbędzie się 8 listopada 2023 roku.
Spotykamy się o godz. 9.30 przy Szpitalu Dziecięcym, ul. Konstytucji 3 Maja.
Celem wycieczki będą mosty na Drwęcy w Kaszczorku.
Długość przejścia wyniesie ok. 6 km.
Wycieczkę poprowadzi przodownik turystyki pieszej PTTK Teresa Karasiewicz
ZAPRASZAMY!!!
Relację przygotowała:
Teresa Karasiewicz – przewodnicząca Komisji Turystyki Pieszej PTTK.