LXXII wycieczka piesza z cyklu „60+ z PTTK”

3 stycznia 2024r.

 

Organizator imprezy: Komisja Turystyki Pieszej OM PTTK w Toruniu.

Prowadzący z OM PTTK: przodownik turystyki pieszej Teresa Karasiewicz

Trasa wędrówki: ul. Kraszewskiego, Matejki, Słowackiego, Sienkiewicza, Mickiewicza, Bydgoska, Piekary, pl. Teatralny, ul. Chełmińska, Rabiańska, Ducha Świętego, pl. Rapackiego.

Długość trasy: 5 km

Liczba uczestników: 23 osoby.

Tematyką 72 wycieczki pieszo-krajoznawczej z cyklu „60+ z PTTK” były „mówiące” kamienice Torunia.

 

LXXII wycieczka piesza z cyklu „60+ z PTTK”

3 stycznia 2024r.

Organizator imprezy: Komisja Turystyki Pieszej OM PTTK w Toruniu

Prowadzący z OM PTTK: przodownik turystyki pieszej Teresa Karasiewicz

Trasa wędrówki: ul. Kraszewskiego, Matejki, Słowackiego, Sienkiewicza, Mickiewicza, Bydgoska, Piekary, pl. Teatralny, ul. Chełmińska, Rabiańska, Ducha Świętego, pl. Rapackiego

Długość trasy: 5 km

Liczba uczestników: 23 osoby

Tematyką 72 wycieczki pieszo-krajoznawczej z cyklu „60+ z PTTK” były „mówiące” kamienice Torunia.

Spotkaliśmy się przy POLOmarket przy ul. Kraszewskiego. Prowadząca Teresa Karasiewicz, przodownik TP oraz społeczna działaczka OM PTTK w Toruniu, przedstawiła tematykę następnej wycieczki oraz trasę dzisiejszego wędrowania.

Na terenie „Litewskiego parku kieszonkowego” wręczono kolejnym osobom Odznakę Krajoznawczą „Znam Toruń”. Zaśpiewaliśmy również „Sto lat”, ponieważ była wśród nas Jubilatka Gabrysia (słodycze też były ).

Stare napisy i szyldy na kamienicach toruńskich opowiadają historie budynków i ludzi, którzy kiedyś w nich mieszkali czy pracowali. Ślady te jednak są bardzo ulotne. Toruńskie szyldy i reklamy były wielokrotnie zamalowywane. Do 1920 roku polskie napisy nie były mile widziane, natomiast potem piętnowano reklamy niemieckie. Podczas okupacji ślady polskości na murach były konsekwentnie zwalczane przez hitlerowców, natomiast po 1945 roku skuwano, zatynkowywano bądź zamalowywano wszystko, co było niemieckie. Do znikania reklam i szyldów ze ścian budynków przyczyniało się również nieremontowanie kamienic od dziesiątków lat bądź ich wyburzanie.

Opracowano program ratowania starych szyldów i napisów reklamowych. Prowadzi go Biuro Toruńskiego Centrum Miasta wspólnie z Wydziałem Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika oraz Biurem Miejskiego Konserwatora Zabytków.

Szlak „mówiących” kamienic Torunia – cz. 1

ul. Sienkiewicza 16 – Berliner Brot & Kuchen Bäckerei

Na rogu ulic Sienkiewicza i Mickiewicza działała piekarnia z cukiernią Augusta Lipińskiego, właściciela kamienicy.

Wnętrze kawiarni było wyposażone w sofy, meble i strefy dla pań, panów i osób z zewnątrz oraz sklep. Cały budynek otaczał przedogródek z eleganckim ogrodzeniem.

W 2017 roku elewację kamienicy wyremontowano. Zakonserwowano widoczne fragmenty napisów i odsłonięto następne.

„Berliner Brot” to nie chleb z Berlina, ale rodzaj ciasta przygotowywanego na Boże Narodzenie, które można długo przechowywać. Tradycyjnie matki i żony wysyłały go swoim mężczyznom na front. Przygotowywano go z tego, co tanie i pod ręką: orzechów, mąki i melasy – kiedyś tańszej od cukru.

ul. Mickiewicza 92 – “Słowo Pomorskie” – ekspozytura/Geschäft

Oba napisy, ukryte wcześniej pod kilkoma warstwami farby, odsłonięto i poddano renowacji w czasie remontu w 2017 roku.

„Słowo Pomorskie” posiadało ogromną liczbę swoich agentur, zwanych czasami ekspozyturami. Napis „Geschäft” powstać musiał przed przebudową przyziemia kamienicy od strony ul. Mickiewicza. Litery mają płynną, secesyjną formę, a słowo „sklep” jest napisane w języku niemieckim.

ul. Mickiewicza 90 – Franciszek Laks

Napis znajduje się na bardzo ciekawej kamienicy, wybudowanej pod koniec XIX wieku na zlecenie ślusarza Roberta Majewskiego, znanego z prac przy budowie Dworu Artusa w Toruniu. Franciszek Laks był jednym z najemców i prowadził na parterze zakład fryzjerski.

Napis odnowiono w 2020 roku. Obecnie jednak pozostaje ukryty za współczesnym szyldem.

ul. Bydgoska 48 – Villa Kusel

Jest to napis, który kryje się w pięknym drewnianym ornamencie werandy. Są tam też inicjały właściciela i inwestora – JK (Julius Kusel). Napis wykonano w desce za pomocą cienkiej piły nazywanej laubzegą, w końcu XIX wieku najczęściej napędzaną siłą koni mechanicznych, a nie ręczną.

ul. Bydgoska 36-38 – Brombergerstrasse

Willa ryglowa zbudowana w latach 1895–1896 przez toruńskiego budowniczego Fritza Kleintje, dla właścicieli firmy budowlanej Josepha Houtermansa i Carla Waltera. W drewnie wycięto daty budowy i nazwę ulicy Brombergerstrasse. Ciekawostką jest też przedwojenna emaliowana tabliczka z numerem domu.

W 1920 r. w willi umieszczono Konsulat Republiki Francji. Od 1922 roku działał tu Konsulat Generalny Rzeszy Niemieckiej. Dzisiejsze Przedszkole Miejskie nr 4 było jednym z miejsc, gdzie III Rzesza organizowała swoją siatkę szpiegowską.

ul. Piekary 47 – Malermeister Gustaw Jacobi

Malarz Gustaw Rudolph Jacobi urzędował w kamienicy, która należała do niego od lat 70. XIX wieku, zaś tuż przed wybuchem I wojny światowej przeszła w ręce Klary Barachnin z domu Jacobi. Reklamy jego firmy zostały uratowane w 2015 roku.

plac Teatralny 5 – Thorner Hof (Toruński Dwór)

Hotel „Thorner Hof” został otwarty w 1891 roku. Pierwszym właścicielem był Christian Sand, a hotel dzierżawił m.in. w latach 1892 - 1900 Karl Picht. Pan Sand wykazany został jako właściciel hotelu w latach 1892, 1897, 1900, 1902, 1904 i 1912. W okresie międzywojennym hotelem zarządzał Zygmunt Wojdak. (Źródło informacji – Henryk Miłoszewski)

„Thorner Hof” (po 1920 roku „Polonia”) był jednym z najbardziej eleganckich hoteli w mieście. Ślad jego pierwotnej nazwy był przez lata zasłonięty banerem. Odsłonięto go podczas remontu elewacji. Podczas prac napis jednak zniknął. Został odtworzony po interwencji służb konserwatorskich.

Na latarence z numerem budynku, pod warstwą farby można dostrzec nazwę z czasów PRL – „Plac Armii Czerwonej” – kolejny ślad historii.

ul. Rabiańska 7 – Zur Tischlerei

Odnowiona w 2015 roku niemiecka reklama stolarni jest pamiątką po Polaku, Władysławie Jankowskim. Informacja o jego stolarni, działającej przy ul. Arabskiej (Rabiańskiej).

ul. Rabiańska 9 – Warsztaty ślusarskie i fabryka butów S. Wiener

Reklamy wokół wejścia zostały odsłonięte podczas remontu budynku w 2018 roku. Dzięki tym napisom przy wejściu wiemy, że istniejący tu kiedyś zakład produkował okna z kutego żelaza. Nie ma nazwiska, ale numer telefonu – 249, wskazuje na mistrza ślusarskiego Georga Doehna.

W latach 30. zakład przy Rabiańskiej przejęła firma Bandurskich. Założył ją Walerian Bandurski, który na początku XX stulecia brał udział w budowie toruńskiego teatru. W 1931 roku reklamował się na łamach „Słowa Pomorskiego” oferując: blacharstwo budowlane, wykonywanie wyrobów blaszanych z wszelkiego rodzaju blachy, dekarstwo – pokrycie i naprawę dachów, a także zakładanie wodociągów, kanalizacji, łazienek, ustępów i pomp.

Reklama fabryki obuwia Simona Wienera, wcześniej ukryta pod farbą imitującą kolor cegieł, odnowiona została z inicjatywy właścicieli Żywego Muzeum Piernika.

ul. Żeglarska 6 – Aleksander Smarzewski i inni

Kamienica obfitująca w napisy. Na archiwalnej pocztówce pod gzymsem widać reklamę zakładu zduńskiego „Ofen Niederlage L. Müller”. Napis zniknął podczas remontu kamienicy. Skład pieców Müllera pojawia się przy ul. Żeglarskiej w księdze adresowej z 1908 roku.

Na elewacji pozostał ślad po Aleksandrze Smarzewskim, który prowadził restaurację w latach 20. i 30. Pan Aleksander odpowiadał także za hurtownię szczotek, ścierek i różnego rodzaju pędzli. Prowadził firmę „Torunia”, która zajmowała się czyszczeniem budynków.

Nad bramą, oknami i pomiędzy nimi do naszych czasów zachowało się wiele pozostałości dawnych napisów. Przy Żeglarskiej 6 od połowy XIX wieku do końca lat 30. XX stulecia działał m.in. stolarz produkujący trumny, było kilku szewców, rozlewnia piwa, zakład krawiecki.

ul. Bankowa 4 – Ofenfabrik von August Barschnik

Pamiątka firmy, która przy ul. Bankowej pojawiła się pod koniec XIX wieku, została poddana reanimacji w 2017 roku. August Barschnik sprzedawał piece już w 1875 roku. Początkowo przy ul. Panny Marii, skąd przeniósł się na ul. Arabską (dzisiejszą Rabiańską).

ul. Ducha Świętego 3 – Franz Zährer i Otto Grund

Przez ponad 35 lat kamienica kojarzyła się mieszkańcom Torunia z kawiarnią „Pod Atlantem”. Legendarny lokal powstał w 1975 roku, a jego historia zaczęła się od pięknego, neorenesansowego pieca, przeniesionego z pierwszego piętra. Wnętrze w stylu fin de siècle zaprojektował prof. Jan Tajchman. „Atlant” został zamknięty w 2012 roku.

W 2013 roku rozpoczął się remont kamienicy z 1890 roku. Podczas prac przy elewacji frontowej konserwatorzy odkryli pod warstwą tynku doskonale zachowany szyld z polerowanego czarnego szkła. Szyld Zährera został oczyszczony i zachowany, jako element identyfikacji. We wnętrzu domu powstał nowy lokal.

Franz Zährer handlował nie tylko artykułami metalowymi i materiałami budowlanymi, ale też sporo inwestował w nieruchomości.

Szyld wyprodukowano w fabryce Otto Grunda w Berlinie, która zajmowała się produkcją herbów i medalionów, napisów z drewna, metalu, szkła i złoconych.

ul. Ducha Świętego - Edmund Szymański – Sprzęty kuchenne

Reklama nad bramą dotyczy sklepu, który znajdował się przy Rynku Staromiejskim 11, a powstał podczas przebudowy dokonanej w 1909 roku. Następnie jego miejsce zajął Edmund Szymański właściciel cenionej w przedwojennym Toruniu firmy sprzedającej i wypożyczającej szkło oraz porcelanę.

Źródło informacji: Duchy toruńskich kamienic. Szlakiem starych napisów i szyldów reklamowych – Sz. Spandowski, A. Zglińska, K. Snochowski.

72 wycieczkę z cyklu „60+ z PTTK” zakończyliśmy przy placu Rapackiego. Przeszliśmy 5 km. Pogoda była pod chmurką, ale humory dopisały. ©

Następna wycieczka 10 stycznia 2024r.

Spotykamy się o godz. 10.00 - skrzyżowanie ulic Bydgoskiej/Konopnickiej.

Celem wycieczki będzie Dwór Artusa. Długość przejścia wyniesie ok. 5 km.

Wycieczkę poprowadzi przodownik turystyki pieszej PTTK Teresa Karasiewicz.

ZAPRASZAMY!!!

Relację przygotowała Teresa Karasiewicz – przewodnicząca Komicji Turystyki Pieszej.