CLVI- wycieczka piesza z cyklu „60 + z PTTK” 17 września 2025r. 

  

           Celem 156. wycieczki krajoznawczo-pieszej z cyklu 60 + z PTTK, zorganizowanej przez Oddział Miejski PTTK w Toruniu był Cmentarz ewangelicki w Brzozie Toruńskiej. Tym razem uczestnicy spotkali się na Dworcu PKP Toruń Główny, skąd pociągiem pojechali do Brzozy Toruńskiej. Trasa piesza w większości wiodła szlakiem pieszym czerwonym. Podczas przejścia prowadzący przekazali informacje dotyczące Brzozy Toruńskiej, cmentarza ewangelickiego oraz szlaku czerwonego. Wycieczka zakończyła się w Czerniewicach przy ul. Zdrojowej.

 

Cmentarz ewangelicki w Brzozie Toruńskiej – założony w 1820 roku na powierzchni 0,2 ha. Miejsce wiecznego spoczynku służyło protestantom z Brzozy, Czerniewic i Wilczej Kępy aż do 1945 roku. Po drugiej wojnie światowej zdewastowane i zapomniane. Cmentarz został uporządkowany w 2017 roku przez grupę społeczników ze Stowarzyszenia „Lapidaria. Zapomniane cmentarze Pomorza i Kujaw”. Odkryto 57 stanowisk: 50 nagrobków i 7 form ziemnych, w tym 17 dziecięcych. Zdecydowana większość nagrobków to mogiły obmurowane. Część z nich posiada postumenty, w tym przyjmujące charakterystyczną postać pnia drzewa pozbawionego konarów. Najczęstszym motywem sztuki sepulkralnej są rośliny: liście palmowe, liście akantu, róże, konwalie i inne kwiaty. Wśród nich wyróżnia się ułamana makówka, umieszczona na nagrobku J. Gritschke. Zachowane nagrobki; Ottilie Moede, Johanny Friederiki Gritschke, kamień z inskrypcją oraz kilka innych. Osiem nagrobków ma sygnatury toruńskich wytwórców: A. Irmera i C. Uebricka.

              

       Brzoza – pierwszym znanym właścicielem wsi był Sasin Januszowic. W 1250r. książę kujawski i łęczycki Kazimierz potwierdził biskupowi włocławskiemu Michałowi jego własność na terenie księstwa – m.in. Straszewo, Turzno, Raciąż, Psiarzewo, Otłoczyn, Sito, Złotorię i Brzozę. Do rozbiorów wieś wchodziła w skład dóbr biskupów włocławskich. W 1615 roku bp włocławski podpisał kontrakt  lokacyjny dla osadników olenderskich na ostrów koło Brzozy. W 1737 roku wieś wymieniona w dokumencie biskupa kujawskiego Krzysztofa Szembeka, który sprowadził do Brzozy osadników olenderskich. Dobra raciąskie wraz Brzozą w okresie napoleońskim zostały nadane francuskiemu marszałkowi Soult, a od 1813 roku przyłączone do Skarbu Królestwa Polskiego.

 

Ewangelicy z Brzozy początkowo należeli do parafii ewangelickiej nowomiejskiej w Toruniu. W 1893 roku przyłączono ich do nowo powstałej parafii ewangelickiej w Podgórzu, w 1899 roku przeniesiono ich do parafii w Otłoczynie, natomiast w 1910 roku dołączono do ewangelików z parafii Rudak-Stawki. Z uwagi na odległość od kościoła nabożeństwa odbywały się również w miejscowej szkole (obecnie gospodarstwo agroturystyczne).

 

Ciekawostki krajoznawcze: we wsi zachowana zabudowa z okresu osadnictwa olenderskiego z XIX wieku; budynek stacji kolejowej z XIX wieku. 

(Źródło informacji: Henryk Miłoszewski Om PTTK w Toruniu oraz Michał Wiśniewski Stowarzyszenie „Lapidaria. Zapomniane cmentarze Pomorza i Kujaw”).

Następna wycieczka 24 września 2025 roku.

Spotykamy się o godz. 10.00– ul. Żółkiewskiego przy stacji benzynowej Orlen.

Temat wycieczki to  Jakubskie Przedmieście i nie tylko.

Długość przejścia wyniesie ok. 5 km.

Wycieczkę poprowadzi przodownicy turystyki pieszej Teresa i Grzegorz Karasiewicz.

Przebieg trasy do wpisania w książeczkach OTP:

17.09.2025r. Brzoza Toruńska – stacja kolejowa, cmentarz ewangelicki, szlakiem czerwonym pieszym ul. Ciechocińską do Czerniewic ul. Zdrojowa. („Cmentarz ewangelicki – Brzoza Toruńska” –60+ z PTTK) 5 km.

Relację przygotowała: Teresa Karasiewicz – przewodnicząca Komisji Turystyki Pieszej.