CHEŁMNO - Starogród - CHEŁMNO 

Zielony szlak Chełmno - Chełmno liczy tylko 16 km, ale przebiega przez liczne miejsca zapisane w historii Chełmna i najbliższych jego okolic.

0,0 km Chełmno (Rynek) - początek szlaków: niebieskiego Chełmno-Świecie, czarnego Chełmno-Chełmno, żółtego Chełmno-Chełmno, żółtego Chełmno-Bydgoszcz oraz czerwonego Chełmno-Kornatowo. Miasto z około20.000 mieszkańców. Prawa miejskie otrzymało w 1233r. z rąk mistrza krajowego Hermana Balka, który lokował je na terenie dzisiejszego Starogrodu. Około 1239 r. miasto zostało translokowane na teren obecnej dzielnicy Rybaki, skąd około 1244 usadowiło się na wzgórzach nadwiślańskich na obecnym miejscu. W 1244 r. ks. Pomorski Świętopełk zdobył podstępem miasto utrzymując je przez jakiś czas. W okresie powstań Prusów około 1263 r. wódz Jaćwięgów Skumand spustoszył i ograbił okolice Chełmna nie zdobywając miasta. Zamierzeniem Krzyżaków było ustanowienie Chełmna stolicą państwa zakonnego, jednak silna ekspansja krzyżacka i rozwój terytorialny spowodowały ulokowanie stolicy w Malborku. Miasto od początku XIV w. do połowy XV w. należało do Związku Miast Hanzeatyckich wyrastając na duże i bogate miasto. 

. 

Wojny polsko-krzyżackie na początku XV w. spowodowały pogorszenie się sytuacji gospodarczej miasta. Częste podjazdy wojsk odcinały Chełmno od swych wiejskich posiadłości będących gospodarczym zapleczem miasta. W 1440 r. na zjeździe przedstawicieli miast w Elblągu utworzono Związek Pruski do którego przystąpiło także Chełmno. W 1457 r. podczas wojny 13-letniej miasto opanował podstępem jeden z najwybitnieiszych krzyżackich, dowódców - Bernard. Szumborski. 

<<  Chełmno - Brama Grudziądzka 

Na mocy nadania króla Aleksandra Jagiellończyka z 1505 r. miasto Chełmno zostało przekazane bpom. chełmińskim co spowodowało zmniejszenie rangi miasta i jego znaczenia spychając je na dalszy plan. Wiek XVII i XVIII spowodowały upadek gospodarczy miasta. Rozbiór Polski w 1772 r. przynosi miastu władzę pruską oraz sekularyzację majątku kościelnego. Nowe porządki spowodowały napływ niemieckich kolonistów oraz silną germanizację ludności polskiej. Wojna trzynastoletnia prowadzona w latach 1454-66 przyniosła miastu i zamkowi duże zniszczenia. Po II Pokoju Toruńskim miasto zostało przyłączone do Polski. W roku 1534 następuje ponowna lokacja miasta na prawie chełmińskim przeprowadzona przez b.pa bpa chełmińskiego Jana Dantyszka. Przełom XVI i XVII w. to czas rozkwitu miasta dobrobytu jego mieszkańców. W 1629 r. miasto zostaje splądrowane przez wojsko szwedzkie pod dowództwem feldmarszałka Hermana Wrangla. W kolejnym najeździe szwedzkim w 1655 r. wojska gen. Stecnbocka zdobywają i łupią miasto. Po sekularyzacji majątków kościelnych w 1772 r. miasto przechodzi na własność skarbu państwa pruskiego, w tym czasie tj. w 1772 r. oraz 1792 r. zabudowa miasta prawie całkowicie zniszczona przez pożary. Od połowy XIX w. zaczął rozwijać się przemysł w Chełmnie powstały wtedy: fabryka maszyn rolniczych, odlewnia żelaza, odlewnia dzwonów, cegielnie, browar i wiele mniejszych firm. 

W okresie Powstania Styczniowego w 1863-64 r. część uczniów z gimnazjum chełmińskiego wzięła czynny udział walcząc na Ziemi Dobrzyńskiej. W 1883 r. miasto uzyskało połączenie kolejowe z Kornatowem. Mieszkańcy odzyskali niepodległość w dniu 22 stycznia 1920 r. W okresie międzywojennym miasto zostało siedzibą powiatu w województwie pomorskim. II wojna światowa spowodowała zajęcie Chełmna przez hitlerowców w dniu 6.IX.1939 r. Organizacja Selbstschutzu natychmiast przystąpiła do eksterminacji narodu polskiego. Miejscem egzekucji zostały Dolina w Klamrach, Piaskownia pomiędzy Małym Czystym a Dorposzem Szlacheckim oraz polana leśna pod Płutowem. Miasto zostało wyzwolone przez jednostki Armii Czerwonej w dniu 28 stycznia 1945 r. 

Chełmno - Ratusz 

Ciekawostki: układ przestrzenny z okresu średniowiecza. Wieża Mściwoja z XII/XIV w. Brama Grudziądzka z XII/XIV w. z nadbudowaną w 1620 r. kaplicą "Na Bramce" prawie kompletne odcinki murów obronnych z 23 różnie zachowanymi ba­sztami. Ratusz renesansowy z XVI w.. Kościół p.w. Wniebowzięcia NMP z XII/XIV w. o wspaniałej gotyckiej architekturze i polichromii, Kościół p.w. ŚŚ Piotra i Pawła podominikański z XIII/XIV w., Kościół p.w. Św. Jakuba i Mikołaja pofranciszkański z XII-XIVw., Kościół i klasztor cystersek z XII/XIV w.. Kościół p.w. Św. Ducha z XIII/XIV w., Kaplica p.w. Św. Marcina z pół. XIV w., Kościół p.w. Matki Boskiej Częstochow­skiej, neoromański z pot. XIX w. Budynek Akademii Chełmińskiej z VII/VIII w. Budy­nek koszar Korpusu Kadetów z XVIII/XIX w. oraz wiele innych zabytkowych kamie­nic. Restauracja, bary. Dojazd PKS.

2.5 km Ostrów Panieński (rezerwat) - utworzony w 1956 r. na obszarze 14,77 ha w celu ochrony łęgu jesionowo-wiązowy, rzadkiego zespołu leśnego. Wiek, niektórych wiązów dochodzi do 110-130 lat, a dębów do ponad 200 lat. W rezerwacie występuje gatunek klonu polnego zwany paklonem, którego egzemplarze mają ponad 120 lat.

4.5 km Jezioro Starogrodzkie - jezioro o powierzchni 18,5 ha i ma­ksymalnej głębokości 5 m. Nad jeziorem znajduje się Ośrodek Sportu i Rekreacji miasta Chełmna z bazą gastronomiczną.

7,5 km Góra Św. Wawrzyńca (rezerwat) - rezerwat roślinności stepowej utworzony w 1962 r. na powierzchni 0,7 ha. W rezerwacie występują : ostnica Jana, ostnica włosowata - objęte całkowitą ochroną gatunkową oraz pierwiosnka lekarska objęta ochroną częściową. Na Górze Św. Wawrzyńca w średniowieczu funkcjonowała osada otwarta czynna w VII-IX w., z której zapewne w XI w. wydzielono grodek obronny będący w XI l w. własnością Hugona Butyra- rycerza Bolesława Chrobrego. 

Później w latach 1253-57 mistrz krajowy Poppo von Osterna zakłada gród i osadza tu braci krzyżackich. W 1280 r. załoga krzyżacka zostaje przeniesiona do Zantyru k/Gniewu. Grodzisko jest bardzo czytelne w terenie: oddzielone od zach. strony wąwozem i wałem ziemnym, od pd. i wsch. wysokim wałem ziemnym sypanym koliście a od pn. strony ograniczone stromym stokiem. Dojazd PKS.

Góra Św. Wawrzyńca - grodzisko 

10,0 km Starogród (wieś) - gród wymieniany w 1232 r. Od 1242 r. gród stanowi własność Zakonu, w którym ulokowano relikwię - głowę Św. Barbary, zrabowaną po zdobyciu Sartowic. W 1364 r. folwark Zakonny. Król Aleksander Jagiellończyk nadaje w 1505 r. Starogród bpom chełmińskim, który staje się siedzibą klucza ziemskich dóbr kościelnych. U biskupów dobra pozostają do I Rozbioru Polski w 1772 r. później stanowią domenę państwa pruskiego. Ciekawostki: nikłe fundamenty zamku krzyżackiego obok kościoła. Tutejszy zamek został wzniesiony przez krzyżaków, w II połowie XII w. jako siedziba komturii krzyżackiej, którą był w latach 1244-1454. Pierwszym, komturem wzm. w 1232 r. jest Berliwin,, a ostatnim Dietrich von Werdenau w 1445 r. W 1410 r. zamek został zajęty przez wojska polskie, lecz na krótko. Ponownie zajęty w 1454 r. na początku wojny 13-letniej przez wojska Związku Pruskiego. 

. 

Od 1479 r. zamek był siedzi ba starosty królewskiego. W 1505 r. król Aleksander Jagiellończyk przekazał zamek wraz z okolicą bpom chełmińskim. W latach 1785-95 został doszczętnie rozebrany. Kościół Św. Barbary wzniesiony w 1754 r., - barokowy. Wewnątrz kościoła polichromia rokokowa z II potowy XVIII w. malowana przez K. Chamskiego oraz 2 dzwony: pierwszy z 1631 r., drugi z 1668 r. Dojazd PKS.

<<  Starogród - Wzgórze Zamkowe 

12.0 km Kałdus. (wieś) - folwark krzyżacki wzm. w 1378 r. należący do komturstwa starogrodzkiego. W latach 1454-57 lokowano tu wieś na prawie chełmińskim. Król Aleksander Jagiellończyk w 1505 r. przekazuje wieś w posiadanie bpom chełmińskim. W 1581 przywilej sołecki dla wsi odnowił bp chełmiński Piotr Kostka. Dojazd PKS.

13,0 km Uść (wieś) - osada wzm. w 1222 r. jako przekazana bpowi pruskiemu Chrystianowi przez księcia Konrada Mazowieckiego. W roku 1251 osada jest wymieniana jako granicząca z posiadłościami miejskimi Chełmna. W 1359 r. mieszkańcom Uścia zamieniono prawo polskie na prawo chełmińskie. W 1452 r. wieś zostaje nadana szpitalowi Św. Ducha w Chełmnie. W ramach zamiany dokonanej z bpem chełmińskim Janem Konopackimw1516r. miejscowy folwark otrzymuje Hugo ze Smoląga. W XVI w. wieś jest własnością szlachecką. Ciekawostki: w 1886 r. znaleziono tu skarb monet srebrnych z X w.

16 km Chełmno (dworzec PKS) - koniec szlaku zielonego.

Tekst i fotografie - Henryk Miloszewski