Turystyczny czarny szlak pieszy  Unisław - Góra Zamkowa - Unisław  liczy tylko 2,2 km.

(0,0km) Unisław (początek szlaku przy dworcu PKP) – Siedziba gminy. W połowie XII wieku gród unisławski należał do kasztelanii chełmińskiej, która wchodziła w skład dzielnicy mazowieckiej. Komesem mazowieckim w tym czasie był możnowładca Żyron z rodu Powałów. Unisław był jednym z wielu grodów i wsi przekazanych w 1222 roku biskupowi misyjnemu pruskiemu Chrystianowi, przez księcia mazowieckiego Konrada. Około 1234 roku biskup Chrystian przekazał swoje dobra w ziemi chełmińskiej Krzyżakom. Nieopodal   dawnego grodu Krzyżacy na początku wznieśli drewniano – ziemną strażnicę, którą w późniejszym czasie zamienili na murowany zamek. Przy zamku istniał folwark oraz rozwijała się wieś. Na przełomie XII i XIII wieku wzniesiono murowany kościół, zapewne w miejsce poprzedniego drewnianego. Wieś i folwark należały najpierw do komturstwa a następnie do prokuratorstwa unisławskiego. Zmniejszenie znaczenia warowni było powodem, że Unisław znalazł się w 1418 roku w  prokuratorstwie pieńskim, w 1422 roku w komturstwie toruńskim oraz w 1430 roku w komturstwie starogrodzkim. W 1480 roku dobra unisławskie należały do Borharda Schöfeld oraz syna Adama z Ostromecka W 1505 roku król Aleksander Jagiellończyk przekazał Unisław na własność biskupom chełmińskim, u których pozostawał do 1772 roku. Od 1922 roku dawny majątek unisławski przeszedł na własność Skarbu Państwa Polskiego i był dzierżawiony. Ciekawostki krajoznawcze: kościół św. Bartłomieja z około 1300 roku, dawne wzgórze zamkowe, grodzisko wyżynne z cmentarzem ewangelickim z XIX wieku, dawna karczma z XIX wieku, 2 dwory z XIX wieku, park dworski z XIX wieku z okazem cisa, obiekty dawnej cukrowni z XIX wieku oraz zabudowa dworca kolejowego z wieżą ciśnień..

Kościół św. Bartłomieja pochodzi z około 1300 roku. W źródłach historycznych wymieniony dopiero w roku 1445. Wezwanie św. Bartłomieja posiada co najmniej od  1647 roku. W 2  połowie XVI wieku parafia unisławska obejmowała kilka miejscowości: Błoto, Głażewo, Głodowo, Gołoty, Łoktowo, Raciniewo, Siemoń, Stablewice oraz Unisław. W okresie wojen szwedzkich kościół zniszczono, ponieważ ponownie został konsekrowany w 1728 roku przez biskupa chełmińskiego Feliksa Ignacego Kretkowskiego (1723 – 1730). Obecny kościół  rozbudowano w 1904 roku w duchu neogotyckim, przez co budowla utraciła dawne cechy gotyckie. Świątynia w części pierwotnej zbudowana jest z kamieni polnych, w częściach nowszych z cegły. Z pierwotnego kościoła zachowane zostało prezbiterium, przekształcone w kruchtę oraz częściowo mury nawy. Najstarszym obiektem jest granitowa kropielnica ze średniowiecza. Uwagę zwraca bogato zdobiony, barokowy ołtarz główny z roku 1724.

(1,5km) Unisław (Wzgórze Zamkowe), na którym stała średniowieczna warownia efektownie prezentuje się od strony Bruków Unisławskich (droga nr 550). Usytuowane jest na skraju wąwozu i wysokiej skarpy doliny Wisły. Budowę drewniano – ziemnej strażnicy rozpoczęli Krzyżacy tuż po podboju ziemi chełmińskiej i zakończyli w połowie XIII wieku. W 2 połowie XIII wieku strażnicę przebudowano na zamek murowany i przeznaczono na siedzibę administracji – komturstwo.  W 1285 roku na zamku został wystawiony przywilej lokacyjny dla wsi Czarże, pod którym podpisał mistrz krajowy Konrad von Thierberg. Z 1285 roku znamy pierwszego komtura Hermana, po którym wzmiankowany był w 1289 roku drugi komtur unisławski Dyteryk. Trzecim i ostatnim znanym komturem był Henryk, wymieniony w 1326 roku. W latach 1364 – 1398 upadło znaczenie zamku, bowiem został siedzibą najmniejszego okręgu administracyjnego – prokuratorstwa. Z tego okresu znamy kilku prokuratorów zakonnych; pierwszym był w 1364 roku Ludolf Rabe von Pappenheim, ostatnim zaś w 1398 roku Wilhelm von Witlich.  W 1384 roku Krzyżacy nadali w dożywocie zamek rycerzowi Hansowi von Wedel, w rękach którego pozostawał do 1391 roku. Podczas wojny z Krzyżakami w roku 1410 wojska królewskie zdobyły zamek, który król Władysław Jagiełło przekazał kasztelanowi poznańskiemu Mościcowi ze Stęszewa. Po I pokoju toruńskim zamek powrócił do Krzyżaków. W trakcie wojny trzynastoletniej w 1454 roku zamek został zdobyty i zniszczony przez wojska Związku Pruskiego. Po II pokoju toruńskim zamek unisławski przeszedł na własność króla. W 1495 roku król Jan Olbracht przekazał zamek i folwark unisławski biskupowi chełmińskiemu Stefanowi z Nidzicy i kapitule chełmińskiej. W 1505 roku król Aleksander Jagiellończyk nadał okręg starogrodzki wraz z Unisławiem biskupstwu chełmińskiemu.  Po 1517 roku zamek przeszedł na własność kapituły chełmińskiej. Podczas wojen szwedzkich zamek został zniszczony i popadł w ruinę. Po sekularyzacji dóbr kościelnych  w końcu XVIII wieku ruiny zamkowe zostały rozebrane. Ostatnia wzmianka o ruinach zamkowych pochodzi z 1892 roku, które określono jako gruzy. Obecnie platforma wzgórza jest wykorzystana pod uprawy rolne i tylko gdzieniegdzie można natrafić na ceglany gruz, pozostałości po dumnej warowni.

(2,2km) Unisław (grodzisko) – na wyspowym wzgórzu, wokół poprzecinanym głębokimi jarami, usytuowane jest wczesnośredniowieczne grodzisko. Jego powstanie określone jest na połowę X wieku. Pierwotny gród  mógł należeć do Prusów lub co jest bardzo prawdopodobne był elementem systemu obronnego książąt mazowieckich, którym w 2 połowie XII wieku zarządzał komes Żyron. Gród unisławski w 1222 roku książę Konrad Mazowiecki nadał biskupowi misyjnemu pruskiemu Chrystianowi. Po przejęciu grodu, co miało miejsce około 1234 roku Krzyżacy wznieśli na sąsiednim rozległym wzgórzu drewniano – ziemną strażnicę. Pozostawiony swojemu losowi grodzisko zostało zagospodarowane w 1 połowie XIX wieku na cmentarz ewangelicki. Do naszych czasów zachowało się  kilka nagrobków. Pozostałością dawnego grodu jest relikt o nieregularnym owalu o powierzchni ok. 3.000m² z majdanem w centralnej części. Majdan otacza wał o różnej wysokości od 1 m do 6 m w części wschodniej. Teren grodziska jest porośnięty drzewami i gęstymi zaroślami.

                                                                                                                                                                                                                          opracowanie i zdjęcia  Henryk Miłoszewski