Początki działalności przewodnickiej w Toruniu związane są z 1927 rokiem, kiedy to została powołana przy ówczesnym oddziale Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego – Sekcja  Przewodników. Działalnością przewodnicką, aczkolwiek jeszcze niedefiniowaną, członkowie oddziału zajmowali się od początku istnienia oddziału, czyli od 1921 roku. Znanymi postaciami z tego okresu czasu, które oprowadzały przyjeżdżające do Torunia wycieczki byli: red. Marian Sydow, mjr inż. Michał Leśniewski, Franciszek Rękosiewicz, Wanda Bukiewiczówna, prof. Jan Grabowski, Wincenty  Januszewski, prof. Mieczysław Kwiatkowski, prof. Halina Łęgowska – Kędziorowa, radca Stefan Mikulski, inż. Władysław Skrzypek, prof. Antonina Stadniczenko oraz Mieczysław Ziółkowski. Utworzona sekcja była oparta – jak pisze Kazimierz Przybyszewski – na przewodnikach z Koła Krajoznawczego Młodzieży przy Gimnazjum Męskim prowadzonym przez prof. Fryderyka Adasiewicza. W kwietniu 1928 roku rozpoczęto kurs dla kandydatów na przewodników, w którym udział wzięło 15 osób. Wśród wykładowców znaleźli się: red. Marian Sydow, prof. Fryderyk Adasiewicz oraz mjr inż. Michał Leśniewski. Dane zawarte w różnego rodzaju publikacjach informujące o liczbie przeszkolonych przewodników, szczególnie w okresie pierwszego dziesięciolecia międzywojennego są bardzo różne od siebie. W 1932 roku w kursie prowadzonym przez Mariana Sydowa udział wzięło około 100 uczniów, którzy uczestniczyli w części teoretycznej. Symptomem rozwijającego się ruchu przewodnickiego i zainteresowania zabytkami Torunia był kolejny kurs przewodników przeznaczony dla podoficerów garnizonu toruńskiego zorganizowany w 1934 roku, który ukończyło 27 osób.

             Zainteresowanie historią i zabytkami Torunia wciąż rosło, a także stale rosło  zapotrzebowanie na wykwalifikowanych przewodników po mieście, którzy w sposób zwięzły i staranny przekazaliby tę wiedzę. Jesienią 1936 roku następca prof. Adasiewicza, prof. Stefan Kublin zorganizował na terenie Państwowego Gimnazjum Męskiego kurs przewodników dla uczniów, który ukończyło 17 osób.

            W wydanym zarządzeniu z dnia 29 lipca 1938 roku wojewoda pomorski określił zasady oprowadzania grup turystycznych przez przewodników turystycznych na terenie miasta Torunia. W rozporządzeniu powyższym zostały podane warunki do spełnienia przez kandydatów ubiegających się o uprawnienia przewodnika oraz obowiązki, jakie należy wypełnić podczas oprowadzania. Określona została też stawka, jaką mogą pobierać przewodnicy od grup za oprowadzanie po mieście. Rozporządzenie uregulowało na pewien czas ( do wybuchu wojny) sprawy związane z przewodnictwem po Toruniu. Osoby, które posiadały już przyznane uprawnienia musiały poddać się weryfikacji specjalnej komisji powołanej przez Wydział Kultury i Oświaty Zarządu Miejskiego w Toruniu.

            Działalność toruńskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego  została wznowiona 2 maja 1945 roku ( jako drugiego Oddziału PTK w Polsce po Krakowie), natomiast przewodnicy toruńscy wznowili działalność w 1946 roku z inicjatywy niestrudzonego red. Mariana Sydowa, który utworzył Sekcję Wycieczkową. W jej składzie znaleźli się głównie pracownicy z Kuratorium Okręgu Szkolnego Pomorskiego i Biblioteki : Józef Błoński, Anna Wałdowska, Franciszek Jarczewski, Halina Zgorzelska, Władysław Karchowski, Stefan Nowicki, Stanisław Duński.

            W 1947 roku został rozpoczęty kurs  dla przewodników po mieście, których trzon składał się praktycznie z pracowników Kuratorium i Biblioteki. Absolwenci kursu założyli jeszcze w tym samym roku Klub Przewodników. Zadaniem dyżurującej w latach 1948 – 1949 w biurze toruńskiego Oddziału PTK Wandy Wałdowskiej było doprowadzanie grup wycieczkowych pod Kuratorium lub Bibliotekę, skąd był delegowany przewodnik, który społecznie oprowadzał grupę po zabytkowych obiektach Torunia.

            Jesienią 1949 roku został przeprowadzony przez Oddział po raz pierwszy kurs dla organizatorów wycieczek w zakładach pracy Torunia, w którym udział wzięło 38 osób. W 1950 roku na skutek połączenia Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego z Polskim Towarzystwem Tatrzańskim dotychczasowy Oddział PTK w Toruniu zmienił nazwę na Oddział PTTK w Toruniu. Kolejny kurs dla kandydatów na przewodników miejskich w 1951 roku zorganizowali: Prezydium MRN oraz PBP „Orbis” – wykorzystując w tym czasie fakt tworzenia miejskiej struktury Towarzystwa. Od 1953 roku przewodnicy kierowani do obsługi grup turystycznych oczekiwali na nie w niewielkim pomieszczeniu biura Obsługi Ruchu Turystycznego w ratuszu staromiejskim. Grupy, które przyjeżdżały do miasta, były grupami krajowymi oraz sporadycznie z krajów obozu socjalistycznego. W 1952 roku władze ówczesnego oddziału podjęły decyzję o utworzeniu Koła Przewodników, w którym znalazło się liczne grono osób z Zarządu Oddziału PTTK. Od 1954 roku Koło Przewodników systematycznie prowadziło akcję propagującą obiekty zabytkowe oraz historię Torunia wśród mieszkańców miasta. Koło zajmowało się także popularyzacją miast i regionów szczególnie atrakcyjnych turystycznie w kraju. W 1956 roku przewodnicy toruńscy „sprawdzali się” podczas oprowadzania po mieście członków zespołu artystycznego „Śląsk”. Kolejne dwa kursy dla przewodników zostały zorganizowane w 1958 roku. Pierwszy z nich był przeznaczony dla osób dorosłych, drugi dla młodzieży. W tym samym roku przewodnicy toruńscy oprowadzili blisko 400 wycieczek. Warto podkreślić, że Klub Przewodników liczył 50 członków, lecz nie wszyscy byli czynnie zaangażowani.

            Jeszcze w tym samym roku oddział wystąpił z wnioskiem do Zarządu Głównego PTTK o przekwalifikowanie miasta Torunia pod kątem wymagań przewodnickich z II kategorii do I, co zostało zrealizowane w ciągu roku. W kolejnym roku, jak donosiła prasa regionalna, przewodnicy toruńscy od początku roku do lipca oprowadzili ponad 100 grup wycieczkowych z całej Polski.

            Z inicjatywy przewodników w 1960 roku na zabytkowych obiektach miasta zostało rozmieszczonych 40 tablic informacyjnych wielkości 60 x 40 cm wykonanych według wzoru Ministerstwa Kultury i Sztuki oraz 2 duże tablice – plansze z planem śródmieścia o wymiarach 150 x 200 cm. W najbliższej okolicy Torunia dodatkowo zawieszono 12 tablic na obiektach historycznych. Przewodnicy toruńscy w ramach samokształcenia pogłębiali wiedzę o zgromadzonych zbiorach muzealnych Torunia, przygotowując się do oprowadzania przyszłych grup wycieczkowych w placówkach muzealnych. Była także kontynuowana ożywiona współpraca z muzeami, biblioteką oraz różnymi placówkami kulturalno – oświatowymi. Rozwój działalności przewodnickiej był proporcjonalny do wzrostu natężenia ruchu turystycznego w mieście. Okres połowy lat sześćdziesiątych to otwarcie się przewodników turystycznych dla innych ośrodków przewodnickich w kraju; stąd kontakty  Gdańskiem, Poznaniem, Warszawą, Olsztynem, Lublinem, Zakopanem i wieloma innymi miastami. Wymiana doświadczeń i stała współpraca pomiędzy przewodnikami stanowiła nieodłączny element działalności przewodnickiej. Znajomości przekształciły się w przyjaźnie między poszczególnymi przewodnikami i kołami, utrwalające się w czasie licznych wizyt, spotkań, szkoleń, uroczystości oraz sejmików przewodnickich. W 1965 roku toruński Oddział PTTK skupiał 45 przewodników, a 4 lata później miał ich 77. W 1967 roku Oddział zorganizował kolejny kurs dla kandydatów na przewodników po mieście, podczas gdy dla przewodników co miesiąc organizowano szkolenie dokształcające m.in. z historii miasta, jego problemów  oraz rozwoju przemysłu miejskiego. Zajmowano się też problemami gospodarczymi i ekologicznymi regionu oraz zagadnieniami politycznymi. Równolegle 10 przewodników turystycznych szkoliło się w zakresie poznawania języków obcych: francuskiego, niemieckiego, angielskiego oraz esperanto. W 1969 roku był kontynuowany kolejny kurs dla przewodników miejskich i terenowych, w którym brało udział 31 kandydatów. Systematyczne szkolenia zaowocowały w 1972 roku posiadaniem w oddziale już 162 przewodników. Przewodnicy czynnie uczestniczyli we wszystkich ważnych wydarzeniach i imprezach rocznicowych organizowanych w naszym mieście, np. 500 – lecia urodzin Mikołaja Kopernika czy 500 - lecia II pokoju toruńskiego. Udział w nich oraz rola, jaką odgrywali przekazując wiedzę o Toruniu sprawiły, że wielu turystów uczestniczących w uroczystościach po latach wspominało z uznaniem pobyt w mieście. Jeszcze podczas 1972 roku został przeprowadzony kurs dla przewodników zakładowych, w którym udział wzięli pracownicy zakładów Torunia: Polchemu, Merinotexu oraz z Elany. W następnym roku odbył się kolejny kurs szkoleniowy dla przewodników po mieście, ale tylko pod kątem oprowadzania w językach obcych, w których uczestniczyło 30 osób.

            Ważnym wydarzeniem dla przewodników toruńskich było otwarcie w 1972 roku przy Biurze Obsługi Ruchu Turystycznego profesjonalnej poczekalni dla przewodników oczekujących na grupy turystów. Można tam było przejrzeć aktualne pisma turystyczne oraz wypić kawę lub herbatę. Pomieszczenie to funkcjonowało do 1977 roku, kiedy nieodpowiednio zabezpieczone było przyczyną włamania i kradzieży w BORT. Po tym zdarzeniu zlikwidowano poczekalnię, a w jej miejscu później zaczął funkcjonować kolejny kiosk z pamiątkami, kartkami pocztowymi itp. W dniu 28 listopada 1973 roku z części Koła Przewodnickiego zostało utworzone Kolo nr 13, również skupiające przewodników turystycznych, które do 1980 roku równolegle prowadziło działalność w zakresie przewodnictwa. Również w 1973 roku w wyniku intensywnych działań władz Oddziału Miejskiego PTTK przewodnicy toruńscy otrzymali lokal – z przeznaczeniem na Klub Przewodnika. W kosztach utrzymania tego lokalu partycypował Oddział Miejski PTTK utrzymując ½ etatu pracownika w celu obsługi administracyjno – gospodarczej. Zarząd Oddziału widząc potrzebę i zainteresowanie grup wycieczkowych nie tylko zabytkami toruńskiej starówki wyszedł w 1974 roku z inicjatywą zwiedzania zakładów miasta. W tym celu skierowana została korespondencja do dużych zakładów przemysłowych: Merinotexu, Elany, Towimoru, Kopernika, PZWANN–u  oraz do wyższej uczelni Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Sugestia dotycząca otwarcia zakładów dla ruchu turystycznego spotkała się z nikłym zainteresowaniem, podobnie jak ta dziesięć lat później.

            Kolo Przewodników PTTK w Toruniu zorganizowało na terenie ziemi chełmińskiej w dniach 17 – 19 września 1976 roku I Ogólnopolski Rajd Przewodników PTTK. Impreza była okazją nie tylko do spotkania przewodników z różnych ośrodków w kraju, ale przede wszystkim do wymiany doświadczeń i podniesienia poziomu swojej wiedzy. W 1978 roku z inicjatywy przewodników PTTK Oddział Miejski PTTK podjął się organizowania raz w miesiącu dla mieszkańców Torunia wycieczek po mieście z przewodnikiem pn. „Zawsze w niedzielę”. Celem wycieczek były zabytki, kamienice, ulice i dzielnice oraz wszystkie ciekawe z historycznego punktu widzenia miejsca w Toruniu. Przewodnicy skupieni w toruńskim Oddziale Miejskim PTTK prawie od zawsze należeli do najaktywniejszych ośrodków w kraju zajmując się nie tylko przewodnictwem i sprawami ściśle związanymi z działalnością przewodnicką, ale też potrafiąc wielokrotnie zajmować się sprawami codziennymi, tj. nieładem architektonicznym, panującym nieporządkiem, brakiem informacji turystycznej i planów miasta, utrudnionym dojazdem do wielu miejsc itp. Przewodnicy często pisali różne artykuły do czasopism turystycznych, promując klimat, dużą ilość zabytków oraz historię miasta. Działalność publiczna, prowadzona przez przewodników stawiała ich na piedestale znawców dziejów miasta, jego problemów i potrzeb; co czyniło z nich ambasadorów Torunia.

            Przewodnicy toruńscy godnie uczestniczyli w organizowanych na zamku golubskim konkursach krasomówczych, w których plasowali się na wysokich miejscach, jak np. Józef Wysocki, który w 1981 roku zajął I miejsce i Jerzy Kukowicz zajmując w 1974 roku II miejsce. W 1979 roku przewodnicy włączyli się do ogólnopolskiej akcji „PTTK dla Krakowa”, przekazując zebrane środki finansowe na rzecz odnowienia zabytków tego miasta. Podobne działania zaistniały podczas akcji społecznej związanej z rewaloryzacją Torunia, kiedy dobrowolne składki zostały przeznaczone na konkretny cel – remont własnej kamienicy przy ul. Piekary 41. W 1985 roku przy oddziale było zarejestrowanych 240 przewodników; w celu kontroli rzetelnego oprowadzania i świadczenia wysokiego poziomu usług została powołana Komisja Kontroli Przewodnickiej. W tym czasie 55 przewodników oprowadzało w języku rosyjskim, 18 w niemieckim, 6 we francuskim, 10 w angielskim i 2 w esperanto. Przewodnicy zawsze starali się wiedzieć o  mieście jak najwięcej, żeby później potrafić odpowiedzieć na każde postawione pytanie. Przewodnicy toruńscy bywali, także za granicą kraju, np. w 1969 roku i w 1973 roku uczestniczyli w wycieczkach do byłej NRD, w 1975 roku do byłej Czechosłowacji. Na początku lat osiemdziesiątych pod kierownictwem Józefa Słomiana uformowała się grupa dyskusyjna zajmująca się różnorodną tematyką dotyczącą zasadniczo zabytków i historii miasta. W 1991 roku doszło do zjazdu założycielskiego Oddziału Przewodnickiego PTTK, który powstał w oparciu o dużą część przewodników dotychczas działających w Kole Przewodnickim Oddziału Miejskiego PTTK. W okresie przynależności Kola Przewodników do Oddziału Miejskiego PTTK kołem kierowali: Władysław Karchowski, Maria Bichniewicz, Eugeniusz  Tomaszewski, Michał Rzeszowski, Helena Pniewska, Ewa Wiech, Henryk Juras, Zbigniew Nawrocki, Marian Zawacki, Bożena Sekutowicz, Teresa Kurłowicz, Czesław Krzyżykowski, Waldemar Kamiński oraz Benon Frąckowski.

           W macierzystym oddziale pozostało 15 przewodników, których zadaniem było  kontynuowanie chlubnych i wieloletnich tradycji przewodnictwa toruńskiego. Część osób, która przeszła do nowego oddziału pozostała w serdecznych więziach i związkach z Oddziałem Miejskim PTTK. W 1998 roku starania 3 działaczy z obu oddziałów ( Henryka Miłoszewskiego, Andrzeja Urbańskiego oraz Antoniego Ziółkiewicza ) pozytywnie wpłynęły na zmianę decyzji Urzędu Kultury Fizycznej i Turystyki w sprawie umieszczenia Torunia na liście miast uprzywilejowanych pod względem uprawnień przewodnickich. Przejście grupy przewodników do kolejnego oddziału nie oznaczało żadnego paraliżu w działalności przewodnickiej w mieście. Do 2000 roku współpraca przewodników PTTK z obu struktur oddziałowych była dobra, jednak w ciągu roku doszło do jej pogorszenia ze strony nieodpowiedzialnych przedstawicieli Oddziału Przewodnickiego PTTK. Pomimo istniejących problemów władzom Oddziału Miejskiego PTTK udało się utrzymać silny ośrodek przewodnicki w postaci Oddziałowej Komisji Przewodnickiej, której przewodniczy wieloletni przewodnik i instruktor Czesław Krzyżykowski. W latach 2003 – 2006 w celu pozyskania liczniejszego grona przewodników na wniosek Oddziałowej Komisji Przewodnickiej, Zarząd Oddziału podjął decyzje o zorganizowaniu 3 kursów dla kandydatów na przewodników po mieście Toruniu a kierowanie nimi przekazał kol. Krzyżykowskiemu. Jeden z nich został przeznaczony wyłącznie dla osób posługujących się językami obcymi. Na koniec 2004 roku stan ilościowy przewodników w Oddziale wynosił 26 osób, na koniec 2005 roku – 36 osób.

    Komisja na koniec 2007 roku była kierowana przez 5 osobowy Zarząd Komisji, który dużo pracy poświęcał kształceniu i podnoszeniu własnych kwalifikacji członków komisji m.in. organizując spotkania i wstępy do muzeów, firm i różnych instytucji.  Przyjęto również sposób przekazywania wiedzy za pośrednictwem kolejno sporządzanych przez członków Komisji – referatów szkoleniowych. W Komisji na koniec 2007 roku było skupionych 45 przewodników turystycznych, członków PTTK, posiadających uprawnienia na miasto Toruń oraz terenowe po województwie kujawsko – pomorskim. Najbardziej aktywnymi przewodnikami są: Roma Bolesta – Czaplewska, Wojciech Wolanowski, Karol Mroziński, Maria Orłowska, Dorota Dobrańska, Grażyna Maksymowicz – Komosińska, Anna Wilczewska, Marian Rochniński, Damian Filipiak oraz Czesław Krzyżykowski. Komisja na stałe współpracuje z Biurem Obsługi Ruchu Turystycznego PTTK przy Oddziale Miejskim PTTK w Toruniu, który corocznie obsługuje po około 1.200 grup turystycznych z kraju i zagranicy. Grupy zagraniczne są obsługiwane przez przewodników w językach: angielskim, białoruskim, francuskim, niemieckim, rosyjskim, ukraińskim, włoskim oraz ... japońskim.   Przewodnicy, z których znaczna część posiada inne dodatkowe uprawnienia kadry PTTK na co dzień należą i działają aktywnie w kilku kołach PTTK i komisjach w strukturach Oddziału Miejskiego PTTK im. Mariana Sydowa w Toruniu. Przedstawiciel komisji przewodnickiej – Czesław Krzyżykowski, jej przewodniczący jest  członkiem Komisji Przewodników Turystycznych PTTK Województwa Kujawsko – Pomorskiego. Przewodnicy toruńscy reprezentujący Oddział Miejski PTTK wielokrotnie występują w programach realizowanych przez media regionalne i publiczne przekazując w nich wiadomości historyczne o mieście i obiektach swojego ukochanego miasta – Torunia. Posiadana przez nich wiedza jest wykorzystywana podczas różnych spotkań, dyskusji, debat związanych m.in. z wizerunkiem i wyglądem miasta, potrzebami, oczekiwaniami i spostrzeżeniami turystów, warunkami bezpieczeństwa, zachowaniami mieszkańców; w tym wielokrotnie z udziałem radnych i władz samorządów lokalnych.Za pośrednictwem Oddziału Miejskiego PTTK przewodnicy na stałe współpracują z Urzędem Miasta Torunia, Starostwem Powiatowym ( Ziemskim ) oraz Urzędem Marszałkowskim w Toruniu. Marszałek Województwa powołał po 2 – 3 osoby wskazane przez Oddział Miejski PTTK do komisji egzaminacyjnych: dla kandydatów na przewodnika po Toruniu oraz dla kandydatów na przewodnika po województwie kujawsko – pomorskim, jednocześnie na wniosek Przewodniczącego Sejmiku Prezesów PTTK województwa Kujawsko – Pomorskiego upoważnił imiennie kilku przewodników do przeprowadzania kontroli pracy przewodników po Toruniu, terenowych po województwie oraz pilotów. Za pośrednictwem Oddziału Miejskiego PTTK upoważnione osoby współpracują z funkcjonariuszami Straży Miejskiej i Policji w zakresie prowadzonych kontroli pracy świadczonej przez przewodników i pilotów.

Henryk  Miłoszewski    .